Частный фонд "Фонд имени Шейха Абдсаттара-хаджи Дербисали", 

БИН: 220340004800, Кбе 18

Текущий счёт
#KZ64885112203XLKE500 (KZT)
#KZ5188511220374HAR01 (USD)

Реквизиты ЦБО #1 Центрального филиала АО  "ДБ "КЗИ Банк":
БИН - 130241026190
БИК - KZIBKZKA

Код ОКПО - 199788950003

SWIFT CODE - KZIBKZKA

Филология ғылымдарының докторы, профессор Әбсаттар Дербісәлі
еңбектерінің (кітаптар, оқулықтар, жинақтар, мақалалар)
ТІЗІМІ

Кітаптары

 

Түрлі жинақтар мен журналдардағы мақалалары:

 

 

 

Фонд осуществляет следующие виды деятельности:

1) реализацию издательских программ, публикации книг и статей о выдающемся ученом и его трудах;

2) реализацию различных гуманитарных и образовательных проектов, связанных с наследием и личностью Абдсаттара хаджи Дербисали. В частности, инициирование и организация конференций, форумов, презентаций посвященных ученому и его наследию. Проведение научно-практических конференций, симпозиумов, круглых столов, творческих встреч;

3) создание библиотеки и именной аудитории в КазНУ имени аль-Фараби, а также фонда кинофотоматериалов, относящихся к личности А. Дербисали и его деятельности;

4) популяризацию личности А. Дербисали и его трудов в СМИ в рамках общеобразовательных и учебных программ высшей и средней школы;

Подробнее

2.           ЦЕЛЬ И ПРЕДМЕТ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ФОНДА

2.1.        Основными целями деятельности Фонда являются:

1)           увековечивания памяти выдающегося казахстанского ученого академика Национальной Академии наук Республики Казахстан, академика Международной Академии арабского языка (Египет), почетного профессора университета Малайзии и многих университетов Казахстана, выдающегося востоковеда современности шейха Абдсаттара хаджи Дербисали;

2)           сохранения и популяризация ценных исследований шейха Абдсаттара хаджи Дербисали касательно забытого наследия ученых-мыслителей, выходцев из Центральной Азии и казахской земли;

3)           дальнейшего развития, обобщения и популяризации идеи культурного трансфера, направленного на улучшение взаимопонимания и укрепления сотрудничества между народами, научными и общественными организациями;

4)           сохранения памяти выдающихся ученых-выходцев из казахской земли, внесших большой вклад в историю научной мысли, религиоведения и мировую культуру;

5)           воспитания подрастающего поколения в духе уважения к своим знаменитым предкам, через изучение истории и культуры своего народа;

6)           участие в подготовке будущих ученых востоковедов.

2.2.        Фонд осуществляет следующие виды деятельности:

1)           реализацию издательских программ, публикации книг и статей о выдающемся ученом и его трудах;

2)           реализацию различных гуманитарных и образовательных проектов, связанных с наследием и личностью Абдсаттара хаджи Дербисали. В частности, инициирование и организация конференций, форумов, презентаций посвященных ученому и его наследию. Проведение научно-практических конференций, симпозиумов, круглых столов, творческих встреч;

3)           создание библиотеки и именной аудитории в КазНУ имени аль-Фараби, а также фонда кинофотоматериалов, относящихся к личности А. Дербисали и его деятельности;

4)           популяризацию личности А. Дербисали и его трудов в СМИ в рамках общеобразовательных и учебных программ высшей и средней школы;

5)           реализацию программы именных стипендий для студентов вузов, программы грантов для аспирантов, молодых ученых-гуманитариев (востоковедов, историков, теологов);

6)           поддержку инициатив граждан и юридических лиц, направленных на решение социальных, благотворительных, культурных, образовательных и иных общественно значимых проблем в соответствии с целями деятельности Фонда;

7)           проведение благотворительных культурно-массовых мероприятий, направленных на достижение целей Фонда, в том числе юбилейных мероприятий, посвященных популяризации личности и наследия видного ученого-востоковеда;

8)           сотрудничество с органами государственной власти Республики Казахстан, с органами местного самоуправления в рамках частно-государственного партнерства для достижения целей Фонда;

9)           осуществление деятельности в рамках государственных социальных заказов;

10)         взаимодействие с юридическими и физическими лицами, в том числе с международными и зарубежными организациями для достижения целей Фонда;

11)         создание и поддержку электронных информационных ресурсов в сети Интернет, освещающих деятельность Фонда;

12)         культурно-просветительскую и образовательную деятельность (создание и реализация научных и образовательных программ и мероприятий, включая лекции, семинары и конференции), соответствующая целям и задачам Фонда. А также проведение конкурсов на присуждение именного образовательного гранта магистрантам и аспирантам по специальности «востоковедение»;

13)         другие виды деятельности, не запрещенные законодательством РК.

2.3.        Фонд, в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан имеет право осуществлять предпринимательскую деятельность для достижения своих Уставных целей.

2.4.        Все виды деятельности, подлежащие лицензированию в соответствии с Законом Республики Казахстан «О лицензировании» Фонд вправе осуществлять только при наличии лицензии, полученной в установленном порядке.

2.           ҚОРДЫҢ МАҚСАТЫ МЕН ҚЫЗМЕТ НЫСАНЫ

2.1.        Қор қызметінің негізгі мақсаттары мынадай:

1)           аса көрнекті қазақ ғалымы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, Араб тілі халықаралық академиясының академигі (Египет), Малайзия университетінің және Қазақстанның көптеген университеттерінің құрметті профессоры, қазіргі заманғы көрнекті шығыстанушы шейх Әбсаттар қажы Дербісәлінің мұрасын мәңгі есте сақтап қалу;

2)           шейх Әбсаттар қажы Дербісәлінің Орталық Қазақстан және қазақ жерінен шыққан ойшыл ғалымдардың ұмытылып бара жатқан мұраларына қатысты құнды ғылыми зерттеу жұмыстарын сақтау және насихаттау;

3)           халықтар, ғылыми және қоғамдық ұйымдар арасындағы өзара түсініктік пен ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған мәдени трансферт идеясын одан әрі дамыту, жалпылау және танымал ету;

4)           ғылыми ой, дінтану мен әлем мәдениеті тарихына зор үлес қосқан қазақ жерінен шыққан көрнекті ғалымдардың мұраларын есте сақтау;

5)           өз халқының тарихы мен мәдениетін зерделеу арқылы жас ұрпақты атақты бабаларының рухына құрметпен қарауды тәрбиелеу;

6)           болашақ шығыстанушы ғалымдарды дайындауға қатысу.

2.2.        Қор келесі қызмет түрлерін іске асырады:

1)           көрнекті ғалым және оның еңбектеріне арналған баспа жобаларын жүзеге асыру, кітаптары мен мақалаларын жарыққа шығару;

2)           Әбсаттар қажы Дербісәлінің мұрасы мен тұлғасына қатысты түрлі гуманитарлық және ағартушылық жобаларды жүзеге асыру. Атап айтқанда, ғалым мен оның мұрасына арналған конференциялар, форумдар, презентациялар өткізуге бастамашылық ету және ұйымдастыру. Ғылыми-практикалық конференциялар, симпозиумдар, «дөңгелек үстелдер», шығармашылық кездесулер өткізу;

3)           әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде кітапхана мен жеке аудитория, сондай-ақ Ә. Дербісәлі тұлғасы мен оның қызметіне қатысты кино және фотоматериалдар қорын құру;

4)           Ә. Дербісәлі тұлғасы мен оның еңбектерін бұқаралық ақпарат құралдарында, жоғары және орта мектептерде жалпы білім беру мен оқу бағдарламалар аясында кеңінен насихаттау;

5)           жоғары оқу орындарының студенттеріне көрнекті ғалым атындағы шәкірақы бағдарламасын, магистранттар мен докторанттарға, жас ғалым-гуманитарийлерге (шығыстанушылар, тарихшылар, теологтар) арналған гранттық бағдарламалар жобаларын жүзеге асыру;

6)           Қордың мақсаттарына сәйкес әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени-ағартушылық және басқа да әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған азаматтар мен заңды тұлғалардың бастамаларын қолдау;

7)           Қордың мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған қайырымдылық мәдени іс-шараларды, соның ішінде көрнекті шығыстанушы ғалымның тұлғасы мен мұрасын насихаттауға арналған мерейтойлық іс-шараларды өткізу; 

8)           Қордың мақсаттарына қол жеткізу үшін мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарымен, жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен өзара іс-қимыл жасау;

9)           мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде қызметті жүзеге асыру;

10)         Қордың мақсаттарына қол жеткізу үшін заңды және жеке тұлғалармен, оның ішінде қатар халықаралық және шетелдік ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау;

11)         Интернет желісінде Қор қызметін қамтитын электрондық ақпараттық ресурстарды құру және қолдау;

12)         Қордың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келетін мәдени-ағарту мен білім беру іс-әрекеттерін жүзеге асыру (білім беру жобалары мен іс-шараларын жасау және орындау, соның ішінде дәріс оқу, семинар жүргізу және конференциялар өткізу). Сондай-ақ «Шығыстану» мамандығы бойынша докторанттар мен магистранттарға білім беру атаулы грантын тағайындауға бағытталған конкурстар өткізу;

13)         Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлері.

2.3.        Қордың Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес өзінің жарғылық мақсаттарына қол жеткізу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға құқығы бар.

2.4.        «Лицензиялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес лицензиялауға жататын барлық қызмет түрлерін қор белгіленген тәртіппен алынған лицензия болған кезде ғана жүзеге асыруға құқылы.

PROFESSOR ABDSATTAR DERBISALI

Abdsattar Derbisali was a major orientalist-Arabist, the first head of the Department of Oriental Philology of the Kazakh National University named after S.M. Kirov (al-Farabi), organizer and first dean of the Faculty of Oriental Studies, Vice-Rector for Languages and International Relations of KazNU named after al-Farabi, Chairman of the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan, Supreme Mufti, Director of the Institute of Oriental Studies was born in 1947 in Tulkubas region, South Kazakhstan.
In 1965, after graduating from the secondary school in Vysokoye village, he entered the philological faculty of the South Kazakhstan State Pedagogical Institute and graduated with honors in 1969. By the decision of the Academic Council of the Institute in the same year he was recommended to the postgraduate degree at the M.Auezov Institute of Literature and Art of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. However due to the lack of specialists in Oriental languages and literature, he was sent to the Institute of Oriental Studies to Moscow, where he learned the peculiarity of Arabic language from famous scientists, experienced experts in Arabic language and literature, doctors of philological sciences, Professors of the Moscow Institute of Oriental Studies of the USSR Academy of Sciences Y.N.Zavadovsky and G.S.Sharbatov.

The field of scientific interests of Abdsattar Derbisali under the guidance of Professor Y.N.Zavadovsky became Moroccan literature, unexplored earlier in the Soviet Union. Scientific research in this area in 1975-1976 led him to the Kingdom of Morocco. In addition to an in-depth study of Arabic language and literature at Muhammad V University, the young researcher in Rabat, led by Professor Muhammad al-Fasi, continued his thesis on Moroccan folklore. In 1976, after returning to Moscow, having completed his research, he defended a thesis for the degree of Candidate of Philological Sciences under the guidance of Professor Y.N.Zavadovsky at the Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the USSR.

Upon his return to Almaty, he began to work as a researcher at the Institute of Literature and Art named after M.Auezov, Academy of Sciences of KazSSR. In February 1977, he was offered a job as a lecturer at the Faculty of Philology at the Kazakh State National University named after S.M.Kirov (al-Farabi). Having selected 12 students of the Kazakh faculty of philology, the young teacher began to teach them Arabic. This was the first time when teaching “Arabic language” as a specialty was launched in Kazakhstan.

Having worked as the Deputy Dean of the Faculty of Philology for academic work in 1980-1985, Abdsattar Derbisali established the Department of Oriental Philology (1984). He strengthened its teaching staff with Arabic language teachers.

During these years, Arabic became a part of the curriculum of secondary schools in the country as a separate discipline and Abdsattar Derbizali had to combine teaching activities with the guidance of the Orientalists' Methodological Council at the Ministry of Education of the Kazakh SSR, the organization of work on developing education programs, textbooks and teaching aids in Arabic language for students of grades 2-11. He continued lecturing on Arabic language and history of Arabic literature at the University and also he was engaged in the supervision of the students’ course and diploma papers.

 
Abdsattar Derbisali completed his doctoral thesis at the University of Az-Zaitun of the Arab Republic of Tunisia in 1985-1986, where he consulted with well-known Arab scholars, deepening his knowledge in Arabic and Arabic literature. Upon his return from Tunisia in 1986-1988, he continued his doctorate studies at the Institute of Oriental Studies in the Academy of Sciences of the USSR (Moscow). Derbisali's thesis on the history of Moroccan literature was highly appreciated by the joint scientific council with the participation of scientists from the Lomonosov Moscow State University, M.Gorky Moscow Institute of International Relations and the Institute of World Literature and his thesis was recommended to defense. The Kazakh scholar proved the misconception that there is no Moroccan literature, since there is a country, there are the people, there is a language – therefore there is literature. The period in the history of Morocco when the country was a colony of France and national schools were banned had been left in the past. 

In 1988 he defended brilliantly his doctorate thesis “The evolution of the Moroccan Arabic-language literature (VIII-XX centuries)”. In 1989 he was awarded the academic title of professor. In 1989, he established the Faculty of Oriental Studies at the Kazakh State University.  A.Derbisali was unanimously elected as the first dean of the Faculty of Oriental Studies.

Owing to the steady and diligent work of the scholar, the branches of Hindi, Korean, Persian, Urdu, Chinese and Japanese languages were organized. This made the faculty stronger, as it started training Orientalist specialists, who were extremely necessary for the country. Later the departments of Iranian, Turkish, Chinese, Japanese languages and literature were established too. Depending on the language of instruction, students were sent for annual internships.

A.Derbisali faced difficulties associated with the prosperity of Kazakh Oriental studies, however his students succeeded in their careers not only in our country or in the republics of the former Soviet Union, but in also many of our Foreign Offices.  

A.Derbisali went a long way from an assistant to an academician, from the head of the department to the vice-rector. As the vice-rector of the University for Languages and International Relations since 1991, A.Derbisali concluded Cooperation Agreements with the universities of Japan, Korea, China, Pakistan, Iran, Turkey, Egypt, Libya, Morocco, England, France, Spain, Germany and USA. Academic mobility programs for teachers and students became crucial at that time. At the initiative of A.Derbisali, the “Miras” (Heritage) National University was founded under KazNU, which promoted Kazakh language and literature, culture and history. The scholar himself often held lectures on topical issues of Arabic language and literature.

During his studies in Moscow, in the graduate school of the Institute of Oriental Studies, the young scholar was engaged not only in basic research activities, but also in translating discovered written medieval monuments about Abu Nasr al-Farabi who was the great scholar of his land (870-950). At that time, the researchers did not have enough written biographical information about the great thinker.

 For this reason, there were difficulties in sharing the fiction and truth about the life and work of Abu Nasr.

A.Derbisali translated into his native language the written records of medieval Arab chroniclers of Ibn Said al-Kifti, Ibn Hallikan, Ibn Abi Usibiyah, who lived one or two centuries after our compatriot and who left an immortal heritage. He discovered the treatise of Abu Nasr “On the canons of the art of poetry” which he published in the newspaper “Leninshil Zhas” in 1973. Later, based on the found sources, he published the first book “Al-Farabidyn Estetikasy” (“Aesthetics of al-Farabi”) (1980), two years later he introduced the new work “Shynyrau Bulaktar” (“Deep Rills”) (1982), including literary studies, reflections and essays. His goal was to convey the importance of contributing to the flourishing of the literature and culture of the Arab and Iranian peoples from the Kazakh lands, taking into account the specific features of the era in which they lived. This was the initial step in the gradual presentation of Kazakh-Arab literary and cultural ties in studying the ancient literature of our people, rooted in the depths of centuries.

The formation of A.Derbisali as a mentor, scholar and public figure took place in the second half of the 1970s. A wide range of readership became familiar with his significant and informative publications since 1970. Gradually, the scholar began working with larger, significant and diverse projects.

The researches of A.Derbisali were devoted to the literature and culture of the Arab countries of the whole Maghreb, including the history of Morocco literature, Kazakh-Arabic literary connections, and the most complicated period of Kazakh literature of the ancient era. His scientific works are characterized by deep theoretical approaches, peculiar complete conclusions, innovative attitude to original ideas. A.Derbisali is the author of the first textbook “Arab adebieti” (“Arabic literature”), published in Kazakh in 1982 by Mektep Publishing House and addressed to students of Oriental and Philological faculties. The textbook features a deep analysis of the richest literary heritage of the Arab world of classical eras. In 1983, the monograph by A.Derbisali “Literature of Morocco in Arabic” was published in the Russian language by the publishing house “Gylym”.

The reading of the epitaphs in Arabic on the tombstones of the mausoleum of Khoja Ahmed Yasaui refers to this period and is embodied in the scientific publication “Kozha Ahmet YasauizhaneTirkistanMudeni” (“Khoja Ahmed Yasaui and Turkestan culture”). During the period of atheism and the struggle against religion, it was difficult to publish this work about Khoja Ahmed Yasaui's works and inscriptions on his mausoleum and was regarded as a religious and regressive trend of antiquity.

A.Derbisali along with the fundamental works that brought him recognition in the scientific community and won the hearts of readers, actively engaged in literary criticism, cooperating with the republican newspapers and magazines. In different years he became a prize-winner of “Kazak adebieti”, “Bilim zhane enbek”, etc.         

The social activities of A.Derbisali are widely known too. Of particular importance is his personal contribution as deputy chairman, later chairman of the Kazakh-Arab branch of the Kazakh Society for Friendship with Foreign Countries in establishing fruitful cultural and friendly relations between Kazakhstan and the countries of the Arab world. His lectures on "white spots" in Kazakh Oriental studies gathered large audiences in Japan, Iran, Turkey, Syria, Iraq, Yemen, Egypt, Libya, Tunisia, Morocco, China, as well as speeches on radio and television. These were revelations based on personal observations of the way of life, ancient traditions, literature and culture, history, current public-social life, political situation in Morocco, Iraq, Yemen, Tunisia, Libya and other eastern countries which he visited and where he studied and lived. His books “Min bir tun elinde” (“In the Land of a Thousand and One Nights”) (1986) and “Ezhelgi Arab zherinde” (“On the ancient Arab land”) (1992) was published.

A.Derbisali participates in the work of prestigious international scientific and theoretical conferences, reports on which are of constant interest. He translated stories and novels of prominent writers from a number of Arab countries: Abd al-Rahman al-Hamishi, Mohammed Teymour (Egypt), Abd al-Majid bin Jalloun, Muhammad Haydarar-Raisuni, Malika al-Fasi, Jarak Ahmad, Mohammed Barrada, Ahmad Bannani (Morocco), JahiaYahluf (Palestine), Al-Zubair Ali (Sudan), Mohammed al-Marzuki (Tunisia). He translated a large chapter of the Islamic Encyclopedia, he was also a special editor of a number of books of scholars, literary men and writers, textbooks and teaching aids, a reviewer of more than twenty monographs and individual collections.

The contribution of the Kazakh scholar to the discovery and study of historical literary sources is particularly significant. Considering the tarnished pages of previously unknown books on the history of literature, from the scientific content point of view and sonlike love for motherland, he always collected the necessary information in the libraries of the countries he visited and where he received knowledge. Despite the fact that the ancient period of the history of Kazakh literature begins from the VI-VII centuries, in the textbooks the works of al-Farabi, Khodzha Ahmed Yassaui, Mahmud Kashgari, Mohammed KhaydarDulati and others were considered as a common heritage.

The research work of A. Derbisali is based on new facts of written heritage from the library’s rare manuscripts funds of the cities as Cairo, Rabat, Baghdad, Tehran, St. Petersburg, Tashkent, indicate that in the Х-ХVІ centuries there were already more than fifty thinkers from Kazakh steppes. The work of A. Derbisali “Kazakh dalasyynyn zhuldyzdary” (“Stars of the Kazakh steppes”) is devoted to this topical issue.

The book is dedicated to scholars, natives of Otrar, Turkistan, Taraz, Prisirdarinsky region: Abu Ibrahim Iskhak al-Farabi, Ismail Al-Jawhari al-Farabi, Alam ad-Din al-Jauhari, Burhan ad-Din Ahmad al-Farabi, Abu-l Kasym Al-Farabi, Mahmoud al-Farabi, Kawam al-Din al-Farabi, Maul Muhammad al-Farabi, Badr al-Din al-Farabi, Ismayil al-Husayni al-Farabi, Ahmad al-Isfijabi (Sairami), Abul Hasan al-Isfidjabi, Ali al-Isfizhabi, Jamal ad-Din Said Turkistani, Sheikh Ahmad Turkistani, Muhammad BakiKarnaki (Turkistani), Hafiz BakiTurkistani, Daut Turkistani, Baki M HammadTurkistani, Molla Shah Hakim Turkistani, Guyas al-Din al-Zhendi, Yaqub al-Zhendi, Husam al-Din al-Zhendi, Yaqub al-Zhendi, Husam ad-Din al-Sagnaki, Mahmut bin Ali al-Tarazi, Abu Tahir Mohammed at-Tarazi, Shams Tarazi, Bailak al-Kipchaki, Hasan Ali Jalairi, Zharmuhammed Naymani, Molda Mohammed Adayi, Jamal ad-Din Atyraoui, Ahmed Ali al-Kazakhi, Molla Eszhan Konratli and others. The author also narrates about written monuments. This study is a major effort, opening new pages in the history of the native people and enriching the history of literature. The scholar, having investigated the spiritual treasures of the nation, made his great contribution to enrich cultural and moral values of the nation reintroducing them to the people.

Kazakh literature is connected with the culture and literature of Eastern countries. Due to the tireless efforts of A.Derbisali, readers became acquainted with the life and works of world-famous personalities who were born and educated in Kazakh land, and then their works were acknowledged in the countries of the East. The support of all his work for further analysis of the spiritual heritage of the Kazakh people was Islamic religion, culture and civilization. In the study of Kazakh-Arab cultural and literary relationships, Professor A.Derbisali did much to publish the findings of more than 30 scholars from Farab town and other people from the territory of modern Kazakhstan.

The scientist continued his noble work on studying the heritage of ancestors highly necessary for culture and history until his death, constantly discovering valuable sources previously unknown to the scientific community, literary monuments related to Kazakhstan, translated them from Arabic into Kazakh, compiled comments with facsimiles of manuscripts original works. Thanks to his scientific research, the work “Kauamad-dinәl-Itani (Yenani) әl-Farabi at-Tirkistani (1286-1357) was published. “Ömiri men murası” (“Life and heritage of Kauamad-din al-Itkani (Ikani) al-Farabi at-Turkistani (1286-1357)”), which is one of the medieval cultural monuments that has not lost its historical, cognitive and artistic value in the spiritual and creative heritage of the Turkic peoples until nowadays.

Kauamad-din al-Itkani (Ikani) al-Farabi at-Turkistani is not only the pride of the Kazakh people, but also a bright creative personality, who left especially valuable scientific works in the global spiritual history. Exploring the life and work of Kauamad-din al Itkani al-Farabi at-Turkistani, he found out that he was born in 1286 in the settlement of Ikan, which in the Middle Ages was called Itkan (Atkan), located 20 km east of the city of modern Turkistan, 40-50 km north of Otrar. Up to 30 years he served as Imam Otrar. In search of knowledge, Kauamad-din al-Itkani al-Farabi at-Turkistani traveled to Samarkand and Bukhara, later to Damascus (Syria). For 25 years he was a judge in Baghdad, where he started a family. In the last years of his life he moved to Cairo for good. The work of A.Derbisali, dedicated to the life and work of Kauamad-din al-Itkani (Ikani) al-Farabi at-Turkistani (1286-1357), was later published in a separate monograph.

A. Derbisali took the first steps in the study of the life and work of a statesman, scientist-historian and poet Mohammed HaydarDulati (1499-1551). He specifically visited Kashgar (1994), Pakistan (1995), India (1998), where in Kashmir he discovered the grave of M.Kh.Dulati, deciphered the epitaph on his tombstone. Based on the Berlin and Kashgar manuscripts, he translated the poem of the scientist “Zhahan-name” from the Chagatai language and published it in a separate edition (Almaty: Bilim, 2006), carrying out a great work on transcription, compiling commentaries and vocabulary, drafting footnotes, preparing an annotation and manuscript for publication. Later A.Derbisali published a number of studies on the poem “Zhahan-name”.

In November 1999, at the House of Scientists of the Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan at an international conference dedicated to the 500th anniversary of the birth of Muhammad Haydar Dulati, A.Derbisali made a keynote speech and in the same year published “M.Kh. Dulati. Biographical and bibliographic reference book” (Almaty, 1999, 160 pp.).

In 2002-2003 he translated "Tarih-iRashidi" by Mohammed Haydar Dulati into  Kazakh.

In the library of Princeton University (USA), he found a manuscript from the medieval Kazakh city of Taraz Khibatulla at-Tarazi (1272-1333) – “Sharh (commentary) to the aqeedah of Abu Jaghfar al-Tahawi”, which he translated into Russian and introduced to the cademic world.  

In accordance with religious tradition, A.Derbisali organized the delivery of a handful of land from Otrar (Farab) town to the grave of Abu Nasr al-Farabi and Sultan al-Zahir Baybars to Damascus.

In 1997, by the invitation of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan, A.Derbisali shifts to diplomatic service. For more than three years, he worked as Minister-Counsellor in the Embassy of Kazakhstan to Riyadh, Saudi Arabia, setting up humanitarian, cultural and scientific ties between the two countries. He was given the diplomatic rank “Counselor of the 1st class”. He was awarded with the Certificate of Honor of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

Substantial research by A.Derbisali was highly appreciated by Oriental scholars of the CIS countries and Europe. He acted as a reviewer of the “Arabsha-kazaksha sozdik” (“Arabic-Kazakh Dictionary”, Almaty, 2016, 917pp.), “Sultan Az-Za'ir Baybars” (“Biography of Sultan al-ZahirBaybars”) in 2 volumes (Almaty, 2016), the classical composition of the medieval thinker Husamad-din al-Sygnaki 1240-1314 // 17 “At-Tasdid fi Sharm at-Tamid” (Almaty, 2016, Arabic text - 393 pp.).

More than 800 works of great theoretical and practical importance were published by A. Derbisali. His books are in the center of attention of readers and the object of scientific study of literary critics.

He paved the way of literature to the future Arab scholars, becoming, in fact, the connecting link and intermediary between the Arabic and Kazakh literatures. His research works occupy a special place in modern science, since they substantiate the need for a comprehensive study of the historical interrelationships of Kazakh and Arabic literatures. The authors of numerous articles and reviews appreciated his works, creativity, public and religious activities. Documentaries were filmed about him and domestic television devoted a number of programs to him, in which his eccentricity as a scientist and diplomat was revealed.

In 1990-1995, A. Derbisali was a member of the editorial boards of the journals “Zhyldyz”, “Parasat”, “Zaman-Kazakstan”, “Shalqar”, in 1993-1995 - the scientific secretary of the expert commission for philological and art sciences of the State Attestation Committee of the Republic of Kazakhstan , Since 1989, chairman of the Association of Kazakh-Arab Friendship in Kazakhstan.

A.Derbisali participated and delivered lectures at international scientific and theoretical conferences and symposia (Alexandria 1992, Madrid 1996, 2006, Delhi, Kashmir 1999, 2002, Moscow 2000, 2004, 2006, Berlin 2002, Cairo - 2003, Athens - 2004); At religious and cultural congresses of UNESCO (Tashkent - 2000, Doha - 2001, Grenada - 2014); At the summit of leaders of world and traditional religions in 2003, 2006, 2009, 2012 in Astana and Moscow.

A.Derbisali is awarded “The Honorary Professor” of 14 state universities of the republic (Aktau, Aktobe, Zhezkazgan, Kokshetau, Kostanay, Uralsk, Pavlodar, Petropavlovsk, Shymkent, etc.).

He is not only the founder of Kazakhstani oriental studies, but also the first doctor of sciences, the first professor, the first academician in the field of oriental studies.

II

The true spiritual foundation of mankind is based on faith and religion. Sheikh Abdsattar Haji Derbisali’s research “Mosques and madrassas of Kazakhstan” (2009) on historical documents introduced into scientific circulation, convincingly proves that the first mosques on the Kazakh land were established in the IX-X centuries.

After gaining independence, interest in national culture and faith was revived in Kazakhstan. In 1990 the Spiritual Administration of Muslims was founded, to the leadership of which in 2000 comes a well-known theological scholar, an expert on the history of Islam, Arabic language and culture, a man of crystal honesty Abdsattar haji Derbisali. He was not only a theological scholar, but also a diplomat, an expert in Asian and Islamic Studies.

Sheikh Abdsattar Hajji Derbisali came to religion from science, claiming in his books that the culture of the Kazakh people originated from ancient times. In addition, these discoveries prove the view that “Kazakh people have always been nomadic, therefore education, science and culture were not developed” is superficial and unreasonable.

High spiritual qualities of Abdsattar Haji Derbisali deservedly earned him authority in many countries of the world. Several years ago, when disagreements between Muslims and Christians took place in France, the Supreme Metropolitan of this country wrote a letter to Abdsattar Derbisali with the request to render all possible assistance in resolving the conflict. Is this not recognition of his high spiritual qualities and well-deserved authority!?

Abdsattar Haji had very effective and significant meetings and conversations concerning topical problems of spiritual harmony and religious tolerance with the spiritual leaders in many countries. Among which are: Great Sheikh Al-Azhara, Doctor Mohammed Sayed Tantawi, Secretary General of Abdullah bin Abd Al-Mohsin At-Turki, patriarchs of Moscow and Russia, metropolitans of the Orthodox diocese of Kazakhstan, Islamic leaders of Turkey, Egypt, Kuwait, Malaysia, Singapore, Italy, India, Pakistan, Balkan countries, France, the USA, UAE, Syria, Russia, Tajikistan, Uzbekistan and Kyrgyzstan.

It is deeply symbolic, that the religious leaders of Central Asia countries elected Abdsattar Haji the Chairman of the Council of Muftis in Almaty 2007.

There was a presentation of the English version of the book “Islam – Religion of Peace and Creation” (Sheikh Abdsattar Haji Derbisali, London, 2012, 455 p.) in spring 2012 in London. It was published in Russian in Almaty in 2010. The research work of the Kazakh scholar made Kazakhstan more famous; the history and religion, traditions and customs, language and culture of the country were recognized all over the world. This was the first event of such scale in the history of Kazakh people.

First of all, Islam is a science. Realizing this, the Supreme mufti from the very beginning of its religious activity paid special attention to the education and qualification of imams, who should be highly educated, intelligent and knowledgeable of the theology basics. Therefore, immediately after his election as the Chairman of the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan, the Supreme Mufti raised the issue of establishing a higher religious educational institution in the country in front of the President. The building of the Islamic culture Centre in Almaty, earlier built by the Egyptians, was transferred to the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan at the request of the Supreme Mufti. The Sheikh’s offer was approved by the President of the country N.Nazarbayev, therefore an official government delegation was sent to Egypt. Negotiations resulted in establishing the University of Islamic culture “Nur-Mubarak” in Almaty, which trains Imams, Islamic scholars, teachers of Arabic language and literature, as well as interpreters. There are regular courses of Arabic language and the basics of Islam for everyone at the University. The University started offering postgraduate degree programs on the specialty “Islamic Studies” in 2012. Over forty highly educated and highly skilled theologians graduate from the first educational institution of Kazakhstan yearly, which laid the Foundation of higher Islamic education. In 2001, Abdsattar Haji Derbisali organized trainings in Almaty at the Islamic Institute to improve the qualifications of Islamic religious activists, which trained over a thousand imams of big and small mosques all over our country. Mosques are part of the organizational structure of the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan, which is the result of colossal work of over more than ten years.

One nationality – one religion. The ex-head of the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan paid great attention to this issue, devoting all his activities in combating the spread of non-traditional movements of various faiths and calling on Kazakhstanis to unity and religious tolerance. He successfully held conferences “Islam – the religion of peace and creation” in country’s regions.

A.Derbisali propagandized and called on all Kazakhstanis to practice “madhhab” or the path of school in Islam laid by Imam Agzam Abu Hanifa (699-767). This direction is closest to the mentality and culture of the Kazakh people, many of whose customs and traditions are closely intertwined with the dogmas of this particular kind. The slightest discrepancy between religious dogmas, customs and traditions of the people could confuse a person who has just turned his face to faith.

The Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan and personally Abdsattar Haji Derbisali have done a great job in uniting all Muslims of Kazakhstan. True Islam was constantly widely promoted on the newly created religious websites (www.meshеt.kz) and portals (www.мuftyat.kz), both in Kazakh and Russian languages. The website of the Central Mosque of Almaty took 1st place among 955 other websites in the AWARD Internet space competition, which once again proved the high efficiency of sermons distributed through the World Wide Web.

In early 2010, the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan held a religious songs and poems competition “Praise to Allah” through mass media, aimed to promote true Islamic values not only through the sermons of imams in mosques or articles in periodicals, but also through songs and poetry. Famous scholar V.V.Radlov was genuinely surprised by the unique ability of Kazakhs to rhyme and versify. The Great Abai once said that verse is “the greatest conversation”.

The Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan carried out a notable work in organizing “Hajj” (pilgrimage) to Holy cities of Mecca and Medina. The work of companies that sent Muslims to Hajj was coordinated by the Hajj Pilgrimage Department under the SAMK, as close cooperation had established with the Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia to Kazakhstan. The celebration of Mawlid an-Nabiy al-Sharif – the month of birth of the Messenger of Allah (Peace be upon Him) – a special holiday for Muslims of the Republic, which is celebrated annually. Imams talked about the life of the Prophet Muhammad (Peace be upon Him) and preached. Its celebration in 2012 at the Baluan Sholak Sports Palace in Almaty was a large-scale event; mainly due to the constant search of mullahs under the guidance of Sheikh Abdsattar Haji Derbisali.

Laylat al-Qadr or the Night of Power in the Holy month of Ramadan, became the nationwide holiday since 2000. TV channels “Kazakhstan” and “Khabar” annually conducted live reports and broadcasts from the capital mosque “Nur-Astana” and from Almaty Central Mosque. It undoubtedly increased knowledge of Kazakhstani people about Islam. Today Kazakhstani families eagerly await Laylat al-Qadr.  Eid al-Adha, by the grace of Allah has truly become a national holiday in our country.

Absattar Haji Derbisali was convinced that our country should be proud of the number of pious citizens and mosques, as the negative phenomena that sometimes occur in life are due to dishonor and lack of faith. At the initiative of the Supreme Mufti, the Republican Foundation “Zeket” (endowment foundation) was created to solve problems such as lack of social security for imams of mosques, unstable wages of mullahs and others,.

Personal contribution of Abdsattar Haji Derbisali into the preservation of interfaith tolerance, religious tolerance in Kazakhstan was accepted and highly appreciated during the IV congress of leaders of World and Traditional Religions’, held in May 2012.

 

III.

In 2013, A.Derbisali was appointed as Director of the R.B.Suleimenov Institute of Oriental studies under the Science Committee of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan. Over the years, scientific contacts with the world's major research centers were restored, expanded and deepened. A number of International scientific-theoretical conferences were held, the collections of conference materials were published as separate books. A number of scientific projects of the Institute, approved by the Science Committee of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan, were successfully implemented. A.Derbisali’s collection of researches and articles “Rukhaniyat zhane orkeniet. Zertteuler men makalalar” (Spirituality and Civilization. Researches and articles) (Almaty: Atamura, 2016) was published.

As a well-known Orientalist scholar, he delivered reports on international scientific conferences in Cairo (Arab Republic of Egypt), Kuala Lumpur (Malaysia), Khartoum (Republic of Sudan), Granada (Kingdom of Spain), Baghdad (Republic of Iraq), Baku (Republic of Azerbaijan). He also took active part in national conferences (Atyrau, Almaty, etc.).

He actively participated in the scientific events dedicated to the 550th anniversary of the Kazakh Khanate’s formation.

In 2014-2015,  he visited Turkey in order to implement a state project “Halyk – tarih tolkynynda” – “People in flow of history”, where he worked in libraries and repositories of manuscripts “Suleymaniya”, “Bayazit”, “Millet”, from where he brought several thousand copies of manuscripts relating to the history, culture, literature of the Kazakh people. He also brought a number of writings of Abu Nasr al-Farabi written on the parchment from Spain’s library, and priceless works of natives of the medieval Kazakh city Sairam (Isfijab) Ala ad-din al-Sairami (XIII c.), Nizamad-dinYahia as-Sairami, Abdar-Rakhman bin Nizamad-din as-Sairami (XIV c.) and wrote scientific articles, dedicated to the research of the writings.

Until the moment of his death, Abdsattar Derbisali continued his active engagement in teaching, lecturing, supervising dissertations of masters and doctors of philosophical sciences PhD. A large contribution was made by the wellknown orientalist scholar in training, due to his Chairmanship of the specialized dissertation Council of the Egyptian University of Islamic culture "Nur-Mubarak" on the specialty "Islamic studies" and membership of the dissertation council of Al Farabi Kazakh National University.

Under his scientific supervision in 2013-2016, several dissertations for the degree of Doctor of Philosophy (PhD) and a master's degree were successfully defended.

Memberships in many foreign organizations confirm the recognition of the merits of the deceased scholar. A.Derbisali was a member of the "Islamic forum" at the "Organization of Islamic cooperation" (Jeddah), member of the editorial boards of many international and Republican scientific and scientific-popular magazines, the head and executive of a number of research projects.

For his contribution to the development of Oriental Sciences of the Republic of Kazakhstan and strengthening of international accord, Abdsattar Derbisali was awarded several top international and national awards.

For the creation of particularly significant works in the field of Arabic language and literature, history and culture of Islam, in 2002  he was awarded the 1^st degree “Science and art” order of the Arab Republic of Egypt, the Honorary diploma of the Committee of education of the USSR (1984), the "Parasat" order, “Barys” order of II degree,  “al-Fakhr” order (Russian Federation), jubilee medals “10 years of Independence of the Republic of Kazakhstan", "10 years of Constitution of the Republic of Kazakhstan”, “10 years of the capital Astana”, “20 years of Independence of the Republic of Kazakhstan”, “25 years of Independence of the Republic of Kazakhstan”, the badge “For contribution to the development of science in the Republic of Kazakhstan” and the grand gold medal named after al-Farabi for the special contribution to the development of the Al Farabi Kazakh  National University. He was an honorary citizen of Tyulkubas district and South Kazakhstan region.

Well-known scholar, founder of Kazakh Oriental studies, member of International Academy of the Arabic language (Cairo), Islamic scholar, researcher of medieval eastern written sources, academician of the Academy of Sciences of Higher school of the Republic of Kazakhstan, honorary academician of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, member of the Union of writers and Union of journalists of Kazakhstan, Director of R.B.Suleimenov Institute of Oriental Studies of MES RK, Doctor of philological Sciences, Professor Abdsattar Derbisali passed away unexpectedly on 15 July 2021 in Almaty.

АКАДЕМИК ШЕЙХ ӘБСАТТАР ҚАЖЫ

БАҒЫСБАЙҰЛЫ

(МӘЛІКБЕРДІҰЛЫ) ДЕРБІСӘЛІ

Белгілі мемлекет және қоғам қайраткері, шығыстанушы-арабист, Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің араб тілі мен әдебиеті кафедрасының тұңғыш меңгерушісі, Шығыстану факультетін ұйымдастырушы және оның алғашқы деканы, тілдер және халықаралық байланыс жөніндегі проректоры, Қазақстан мұсылмандар діни басқармасының төрағасы Бас мүфти (2000-2013 жж.),  Р.Б. Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры Әбсаттар Дербісәлі 1947 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас ауданында дүниеге келген. 1965 жылы Высокое (Шақпақ баба) селосында орта мектепті бітірген соң, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институттың филология факультетіне түсіп, 1969 жылы оны үздік бітірген. Университет Ғылыми кеңесінің шешімімен сол жылы ол Қазақ ССР Ғылым академиясы М.О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтына аспирантураға жіберіледі. Шығыс тілдері мен әдебиеті мамандарының зәрулігіне байланысты Республика Ғылым академиясы оған Мәскеуге Шығыстану институтына жолдама береді. Сөйтіп ол КСРО Ғылым академиясы Мәскеу Шығыстану институтының атақты ғалымдары, араб тілі мен әдебиетінің майталман білгірлері, филология ғылымдарының докторлары, профессорлар Ю.Н. Завадовский мен Г.Ш. Шарбатовтардан дәріс алып, араб тілінің қыр-сырына қанығады.

Әбсаттар Дербісәлі Москвада профессор Ю.Н.Завадовскийдің жетекшілігімен Марокко әдебиеті секілді Кеңес Одағында бұрын-соңды зерттелмеген тың тақырыпты зерделеуге кіріседі. Ғылыми ізденістері 1975-1976 жылдары оны Марокко Корольдігіне жетелейді. Рабат қаласындағы Мұхаммед V атындағы университетте ол араб тілі мен әдебиетін тереңдей оқыды және профессор Мұхаммед әл-Фасидің жетекшілігімен Марокко ауыз әдебиеті бойынша диссертация жазуды жалғастырады. 1976 жылы Мәскеуге қайтып оралған соң зерттеу жұмысын сәтті аяқтап, 1977 жылы КСРО ҒА Шығыстану институтында кандидаттық диссертация қорғайды.

Содан кейін Алматыға оралып, Қазақ ССР Ғылым академиясы Мұхтар Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметкер боп істейді. 1977 жылдың ақпан айында ол С.М. Киров (Әл-Фараби) атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің филология факультетіне ұстаздық қызметке шақырылады. Себебі, 1975 ж. ҚазССР Министрлер Советінің қаулысымен КазГУдегі филология факультетінде араб бөлімін ашу туралы шешім қабылданған болатын. Жас ғалым филология факультетінің қазақ тілі мен әдебиеті бөлімінен 12 студентті таңдап алып, араб тілін оқыта бастайды. Республикада араб тілін мамандық ретінде арнайы оқыту тұңғыш рет осылай басталған.

1980-1985 жылдары ол филология факультеті деканының оқу істері жөніндегі орынбасары болып қызмет етті. Сонымен қатар, шығыс тілдері мен әдебиеті кафедрасын ұйымдастырып (1984), араб тілінен дәріс беретін мамандарды ортақ іске жұмылдырды. Сол жылдары республикамыздың жекелеген орта мектептеріне араб тілі жеке пән ретінде енгізілуіне орай ол ұстаздық қызметімен қатар Қазақ ССР Оқу министрлігі жанындағы шығыстанушылардың әдістемелік кеңесін басқарып, араб тілінің 2-11 сынып оқушыларына арнап бағдарлама және оқу құралдарын жазуды да ұйымдастырды. Осындай ұйымдастырушылық жұмысымен қатар ол университетте араб тілі және араб әдебиетінің тарихынан да лекциялар оқыды. Студенттердің курс және диплом жұмыстарына жетекшілік етті.

Әбсаттар Дербісәлі 1985-1986 жылдары докторлық диссертациясын аяқтау үшін Тунис Араб Республикасының Аз-Зайтуна университетіне жіберілді, сонда белгілі араб ғалымдарының ақыл-кеңесін ала отырып, әрі араб тілі мен әдебиеті бойынша да біліктілігін арттырды. Қайтып оралған соң 1986-1988 жылдары Мәскеу Шығыстану институтының докторантурасында оқуын жалғастырады. Ә. Дербісәлінің VIII–XX ғ. араб тілді Марокко сөз өнерінің тарихына арналған зерттеу жұмысы М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті, Мәскеу халықаралық қатынастар   және М. Горький атындағы әдебиет институты ғалымдарының біріккен ғылыми мәжілісінде жоғары бағаланып, қорғауға ұсынылды. Оның да себебі бар-ды, өйткені Кеңес Одағы һәм Батыс Еуропа шығыстанушылары бұрын Марокко әдебиеті болмаған деп келсе, қазақ ғалымы ондай пікірдің жаңсақтығын, халық, тіл бар жерде әдебиеттің болмауы мүмкін еместігін дәлелдеді. Марокконы Франция басып алғаннан кейін халықты езіп, жаншып, ұлттық мектептер ашуға тыйым салып, тұншықтыруға тырысқанын дәлелдей отырып, отар елдердің әдебиеті мен мәдениеті болмайды деген отаршылдық тұжырымды Әбсаттар Дербісәлі жоққа шығарды.

Шығыстану ғылымын тереңінен қаузаған ғалым 1988 жылы Мәскеу Шығыстану институты, Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті, Мәскеудің әдебиет институты, Мәскеу халықаралық қатынастар институтының шығыстанушы ғалымдарының мамандандырылған диссертациялық кеңесінде «Марокконың VIII–XX ғ. араб тілді сөз өнерінің эволюциясы» тақырыбы бойынша докторлық диссертация қорғап, филология ғылымдарының докторы дәрежесін, 1989 жылы профессор ғылыми атағын алып, Қазақ мемлекеттік  университетінде шығыстану факультетін ашуға көп күш жұмсады. Еңбегі жанып 1989 жылы өзі іргетасын қалаған араб бөлімі негізінде шығыстану факультеті ашылды да, Ә. Дербісәлі бірауыздан сол факультеттің тұңғыш деканы болып тағайындалды. Ғалымның қажырлы еңбегінің арқасында бірте-бірте парсы, һинди, кәріс, урду, қытай, жапон бөлімдері ашылып, факультет өміршеңдігін танытты және Республикаға өте қажетті шығыстанушы мамандарды даярлай бастады. Кейінірек иран-түрік, қытай-жапон тілдері мен әдебиеті кафедраларын ұйымдастырып, студенттерді оқыған тілдеріне орай жыл сайын шет елдерге тілдік тағылымдамаларға жіберу мәселесін де жолға қойды. Сөйтіп, ол қазақ шығыстану ғылымын өркендету проблемасының ыстығына күйіп, суығына тоңды. Нәтижелі еңбек етті. Сондықтан да қазір елімізден немесе бұрынғы Совет Одағы республикаларынан ғана емес, сондай-ақ шет елдердегі түрлі дипломатиялық корпустардың, министрліктер мен ведомстволардың кез-келгенінен Ә. Дербісәлі шәкірттерін кездестіруге болады.

Ә. Дербісәлі 1991 жылдың желтоқсан айынан университеттің тілдер және шет елдермен байланыс жөніндегі проректоры қызметін атқарды. Осы жылдар ішінде оның ұйымдастырушылық қызметінің арқасында университет Жапония, Корея, Қытай, Пәкстан, Иран, Түркия, Мысыр, Либия, Марокко, Англия, Франция, Испания, Германия, АҚШ секілді ел университеттерімен ынтымақтастық шарт жасасып студенттер мен ұстаздар алмасу жанданды. ҚазМУ-де қазақ тілі мен әдебиеті, мәдениеті мен тарихын насихаттайтын «Мирас» атты халық университеті де Ә. Дербісәлінің бастамасымен ашылды. Ғалымның өзі де сонда өзекті тақырыптар бойынша лекциялар оқып тұрды.

Мәскеу Шығыстану институтының аспирантурасында оқып жүрген жылдары жас ғалым негізгі ғылыми-зерттеулерімен қатар, қазақ жерінің ұлы перзенті Әбу Насыр әл-Фараби жайлы орта ғасырларда жазылған тарихи жазба жәдігерлерді тауып, оларды аударумен де айналысты. Өйткені ол тұста зерттеушілер қолында ұлы ойпаз өмірбаяны жайлы нақты жазба деректер аз болатын. Сол себепті де Әбу Насырдың өмірі мен шығармашылығы жайлы аңыз бен ақиқатты анықтау қиынға түсті. Ә. Дербісәлі сондықтан да жерлесімізден бір, екі ғасыр кейін өмір сүріп, ол жайлы өшпес мұра қалдырған ортағасырлық Ибн Саид әл-Қифти, Ибн Халликан, Ибн Әби Усайбиға секілді араб шежірешілерінің жазба деректерін ана тілімізге тәржімалады. Әбу Насырдың «Өлең өнерінің қағидалары» атты трактатын да тауып 1973 жылы «Лениншіл жас» газетінде жариялады. Кейінірек ол осындай деректерге негізделген «Әл-Фарабидің эстетикасы» (1980) атты тұңғыш кітабын жарыққа шығарса, араға екі жыл салып «Шыңырау бұлақтар» (1982) іспетті жаңа еңбегімен де оқушыларын қауыштырды. Әдеби зерттеулер, толғаныстар, эсселерден тұратын бұл еңбек негізінен алғашқы аталмыш кітабының заңды жалғасы еді. Мұнда ол араб, парсы халықтарының әдебиеті мен мәдениетінің шешек ата гүлденуіне барынша атсалысқан, қазақ топырағынан шыққан дүлдүлдер қосқан үлесті және олар өмір сүрген дәуір ерекшеліктерін тарихи деректермен қабыстыра баяндауды мұрат еткен. Сөйтіп, автордың бұл дүниесі тамыры тереңге кеткен қазақ-араб әдеби, мәдени байланыстары, халқымыздың көне әдебиеті жайлы байыпты бағдардың алғашқы баспалдағы болды.

Ә. Дербісәлінің ұстаз, ғалым және қоғам қайраткері ретінде қалыптасуы 70-жылдардың екінші жартысына тұспа=тұс келеді. 1970 жылдан бастап-ақ ол өзінің мәнді де маңызды дүниелерімен республика оқырмандарына жиі көрініп, шығыстанушы ғалым ретінде таныла бастады. Ғалым бертін келе ірі-ірі, қомақты да сүбелі, сан-салалы еңбектер бере бастады.

Ә. Дербісәлі зерттеулері жалпы Мағриб араб елдерінің әдебиеті мен мәдениеті, соның ішінде әсіресе, Марокко әдебиетінің тарихы, жоғарыда айтылғандай қазақ-араб әдеби байланысы, қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірлерінің мәселелері секілді түбегейлі шешімін таба қоймаған күрделі проблемаларға арналған. Ғалым қаламынан туған ондай дүниелер теориялық тереңдігі, өзіндік тұжырымдарға толылығы, тың идеялар көтере білетін жаңашылдығымен ерекшеленеді. Мысалы, ол шығыстану және филология факультеттері студенттеріне арнап «Араб әдебиеті» атты қазақ тілінде тұңғыш оқулық жазып, «Мектеп» баспасынан 1982 жылы басып шығарды. Мұнда араб халқының теңіздей терең әдеби мол мұрасының классикалық дәуірлері сөз болады. Ал «Араб тілді Марокко әдебиеті» атты орыс тіліндегі монографиясын 1983 жылы «Ғылым» баспасы жариялады.

Ғалымның Қожа Ахмет Йасауи кесенесі мен ондағы құлыптастардағы араб тіліндегі жазулар сырын ашуы да осы кезең үлесіне тиеді. Ол жайлы автор кейінірек «Қожа Ахмет Йасауи және Түркістан мәдениеті» атты сүбелі зерттеу жазды. Дінмен күрес ұранының жалауы желбіреп, атеизмнің тасы өрге домалап тұрған кездері діншіл, кертартпа ескілік сарынының иісі аңқиды деп келген Қожа Ахмет Йасауи шығармашылығы мен оның кесенесіндегі жазулар туралы мақала бастыру әрине оңай емес еді.

Ә. Дербісәлі аталған жылдары өзін ғылым әлеміне танытқан, оқырман жүрегіне жол тапқан осындай іргелі еңбектермен қатар республиканың газет, журналдарында да әдеби сын мәселесіне де белсене араласып отырды. Әр жылдары ол «Қазақ әдебиеті», «Білім жэне еңбек» секілді басылымдардың жыл қорытындысы бойынша жүлдегері де болды.

Ә. Дербісәлі осы жылдары ұстаздық, ғалымдық қана емес, сондай-ақ қоғамдық қызметімен де көзге түскен. Қазақтың шет елдермен достық қоғамы қазақ-араб бөлімі төрағасының орынбасары, кейінірек төрағасы ретінде Қазақстан мен араб елдері арасындағы мәдени-достық қатынастың жемісті болуына да аз үлес қосқан жоқ. Мысалы, ол Жапония, Иран, Түркия, Сирия, Ирақ, Йемен, Мысыр, Либия, Тунис, Марокко, Қытай елдерінде қазақтың шығыстану ақтаңдақтарына арналған лекциялар оқып, әсерлері туралы радио, теледидардан сөйлеп, «Мың бір түн елінде» (19  86), «Ежелгі араб жерінде» (1992) атты кітаптарын да жариялады. Бұл дүниелер бір көргеннен алған әсерді баяндау емес, керісінше оны өзі оқыған, болған, тұрған Марокко, Ирақ, Йемен, Тунис, Либия секілді тағы да басқа шығыс жұртының тұрмыс-салты, ежелгі дәстүрі, әдебиеті мен мәдениеті, өткен тарихы, бүгінгі қоғамдық әлеуметтік тыныс-тіршілігі, саяси жағдайы туралы байқағандары мен көңілге түйгендері туралы сыр деуге болады.

Ә. Дербісәлі халықаралық түрлі ғылыми-теориялық конференцияларға да қатысып баяндамалар жасады. Бірқатар араб елдері көрнекті жазушыларының (Абд әр-Рахман әл-Хамиси, Мұхаммед Теймур - Египет, Абд әл-Маджид бин Джаллун, Мұхаммад Хайдар ар-Райсуни, Малика әл-Фаси, Джарак Ахмад, Мұхаммед Баррада, Ахмад Баннани - Марокко, Йахия Йахлуф - Палестина, Аз-Зубайр Әли - Судан, Мүхаммед әл-Марзуки - Тунис) әңгіме, новеллаларын, Ислам энциклопедиясының үлкен бір тарауын тәржімалады, бірқатар ғалым әдебиетшілер мен қаламгерлердің кітаптары, оқулықтары мен оқу құралдарының арнаулы редакторы болды. Сөйтіп, оның рецензиялауымен жиырмадан астам түрлі монографиялар мен жеке жинақтар шықты.

Десек те, оның әдебиет тарихын аршып анықтап, көміліп қалған көмбелерін ашудағы еңбегі ерекше екендігін айтқан жөн. Иә, ол туған әдебиет тарихының көмескі беттері мен жазылмай жатқан жақтарына ғалымдық парасат, перзенттік махаббатпен қарай отырып, өзі болған, оқыған елдерінің кітапханаларынан оған қажет деректерді жинай жүрді. Өйткені, қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірлерінің қайнары VІ-VІІ ғасырлардан бастау алғанымен әдетте Әл-Фараби, Қожа Ахмет Йасауи, Махмут Қашғари мен Мұхаммед Хайдар Дулати  шығармашылығы бүкіл түркі халқына ортақ мұра ретінде қарастырылатын.

Ә. Дербісәлінің Каир, Рабат, Бағдад, Теһран, Дели, Кашмир, Санкт-Петербург, Ташкент кітапханаларының қолжазба қорларындағы жазба мұраларға негізделген зерттеулері Х-ХVІ ғасырдың өзінде-ақ қазақ даласынан елуден астам ойшыл шыққанын көрсетеді. Автордың сөйтіп 80-жылдардың соңы мен 90-жылдардың бірінші жартысындағы ізденістерінің нәтижесі болып табылатын - «Қазақ даласының жұлдыздары» атты еңбегі осындай өзекті де зәру мәселеге арналған. Онда ғалым Отырар мен Түркістан, Тараз, Сыр бойынан шыққан оқырман түгілі ғалымдар да біле бермейтін Әбу Ибраһим Исхақ әл-Фараби, Исмайыл әл-Жауһари әл-Фараби, Әлам ад-Дин әл-Жауһари, Бурһан ад-Дин Ахмад әл-Фараби, Әбу-л Қасым әл-Фараби, Махмуд әл-Фараби, Қауам ад-Дин әл-Фараби, Маула Мухаммад әл-Фараби, Бадр ад-Дин әл-Фараби, Исмайыл әл-Хусайни әл-Фараби, Ахмад әл-Исфиджаби (Сайрами), Әбу-л Хасан әл-Исфиджаби, Әли әл-Исфиджаби, Жамал ад-Дин Саид Түркістани, Шейх Ахмад Түркістани, Мухаммад Баки Қарнақи (Түркістани), Хафиз Баки Түркістани, Даут Түркістани, Баки Мухаммад Түркістани, Молла Шаһ Хаким Түркістани, Гийас ад-Дин әл-Женди, Йағкуб әл-Женди, Хусам ад-Дин әл-Женди, Йағкуб әл-Женди, Хусам ад-Дин ас-Сығнақи, Махмут бин Әли ат-Тарази, Әбу Таһир Мухаммед ат-Тарази, Шамс Тарази, Байлақ әл-Қыпшақи, Хасан Әли Жалайыри, Жармұхаммед Наймани, Молда Мұхаммед Адайи, Мұхаммед Хайдар Дулати, Жамал ад-Дин Атырауи, Ахмед Әли әл-Қазақи, Молда Есжан Қоңыратли секілді тағы да басқа дала даналары мен олардың жазба жәдігерліктері туралы ой толғайды. Шығыстанушының бұл зерттеуі әдебиетіміздің тарихын байытып, жаңа беттерін ашқан жаңа да сүбелі еңбек екендігін айтқан жөн.

Ғылыми жолын бабалар тарихын зерделеуге арнай отырып олардың кейінгі ұрпаққа мирас етіп қалдырған еңбектерін ұлтымыздың рухани алтын қорына қосқан, мәдениетіміздің мәңгілік мұрасына айналуына үлкен еңбек сіңірген халқымыздың бірегей ғалымы Әбсаттар қажы Дербісәлінің есімін мақтанышпен айтуға болады. Кезінде кеңестік солақай саясаттың кесірінен туған халқына беймәлім болып, зерттеу нысанынан шет қалған қаншама ғұлама бабаларымыздың әдеби, діни құнды туындыларын, ұлттың рухани қазыналарын зерттеп, туған атамекеніне қауыштырудағы еңбегі зор еді.   

Қазақ елінің Шығыс елдерінің мәдениетімен, әдебиетімен қарым-қатынасы аясында қазақ жерінде дүниеге келіп, білім алып, араб жерінде шығармашылығымен әлемге танылған тұлғалардың өмірімен, туындыларымен оқырман қауым профессор Әбсаттар қажы Дербісәлінің ерен еңбегінің арқасында таныс болғанын, әлі де біле түсетінін баса айтуға болады.  Оның бүкіл шығармашылығына қазақ халқының рухани мұрасын саралау, араб әдебиеті мен Ислам діні, мәдениеті, өркениеті арқау болды десек асыра айтқандық болмас. Себебі, академик Ә. Дербісәлі қазақ-араб мәдени, әдеби қатынастарын зерттеу барысында екі халықтың мәдени сабақтастығына алғаш сүрлеу салған отыздан астам Фарабтан және басқа да қазақ жерінен шыққан даналардың әдеби мұраларын араб елдерінен тауып, жариялауда үлкен еңбек сіңірді. Бабалар мұрасын зерттеушілерге қажетті қазақ шығыстану саласының жүгін қара нардай көтеріп жүрген ғалым жыл сайын Қазақстанға тиесілі, бірақ белгілі бір себептермен ғылыми қауымға беймәлім болып келген құнды дүниелерді, әдеби ескерткіштерді араб тілінен қазақ тіліне аударып, түсіндірмелерін жасап, түпнұсқа қолжазбасының факсимелесін де қатар беріп зерттеуі болашақ ізденушілерге темірқазықтай жол сілтейді. Міне, осындай әмбебап ғалымның қаламынан кейінгі жылдары сондай түркі халқының рухани кеңістігінде, орта ғасырда дүниеге  келген, бірақ бүгінгі күнге дейін өзінің тарихи-танымдық және көркемдік құн¬дылығын жоғалтпаған мәдени жәдігерлеріміздің бірі – «Қауам ад-дин әл Итқани (Иқани) әл-Фараби ат-Түркістани (1286-1357). Өмірі мен мұрасы» атты еңбегі жарыққа шықты. Автордың бұл жолғы зерттеуінің нысанасы болған Қауам ад-дин әл Итқани (Иқани) әл-Фараби ат-Түркістани тек қазақ халқының ғана мақтанышы емес, сонымен қатар бүкіл мұсылман елдерінің рухания¬ты тарихында ғылыми құн¬дылығы жоғары дүниелер қалдырған ірі шығармашыл тұлға. Зерттеуші Қауам ад-дин әл-Итқани әл-Фараби ат-Түркістанидің туған жерін, өмірін зерделей отырып оның Түркістан қаласының шығысында 20, Отырардан солтүстікке қарай 40-50 шақырымдай жердегі, орта ғасырларда Итқан (Атқан), қазіргі уақытта Иқан деп аталатын кентте 1286 жылы дүниеге келгендігін анықтаған. Оның отыздан асқан шағына дейін Отырар қаласында имам болғанын, содан соң білім іздеп әуелі Самарқан мен Бұхараға, кейін Дамаскіге (Сирияға) сапар шеккенін, Бағдадта 25 жыл қазилық еткен әл-Итқанидың сонда үйленіп, балалы-шағалы болғанын, өмірінің соңына таман Каирге қоныс аударып, сонда біржола тұрақтап қалғанын егжей-тегжейлі зерделеген. Ол еңбегі кейіннен Қауам ад-дин әл-Итқани (Иқани) әл-Фараби ат-Түркістанидың (1286-1357) өмірі мен шығармашылығына арналған монография болып жарыққа шықты.

Мұхаммед Хайдар Дулатидің (1499-1551) өмірі мен шығармашылығын зерттеуде де соны қадамдар жасады. Қашғария (1994), Пәкстан (1995), Индияға (1998) арнайы барып, Кашмир өлкесінен ғалымның зиратын тапты. Құлпытасының эпитапиясын шешті.

1999 жылы қарашада Қазақстан Республикасының Ғалымдар үйінде Мұхаммед Хайдар Дулатидің туылғанына 500 жылдығына толуына арналған халықаралық конференцияда бас баяндама жасады және сол жылы М.Х. Дулатидің «Өмірбаяндық-библиографиялық анықтамалығын» баспаға дайындап, жариялады (Алматы, 1999, 160 бет).

2002-2003 жылдары Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашидиін» қазақ тіліне аудару ісін ұйымдастыруға үлес қосты, шығармаға үлкен алғысөз жазды.

Ол Мырза Мұхаммед Хайдар Дулатидің (1499-1551) «Жаһан наме» поэмасының қолжазбасын тауып, Берлин және Қашғар нұсқасы бойынша шағатай тілінен қазақ тіліне аударды. Жинақты құрастырып, транскрипциясын жасап, аннотация, комментарийлері, кіріспе, сілтемелер, сөздіктерін жазып жарыққа шығарды («Білім» баспасы, Алматы, 2006). Сондай-ақ, Тараз қаласының ортағасырлық тумасы, ғалым, бірқатар аса құнды еңбектердің авторы – Хибатулла ат-Тарази ат-Түркістанидің (1272-1333) «Әбу Жағфар ат-Тахауидың ақидасына шарх (түсіндірме)» атты шығармасының АҚШ-тың Принстон университеті кітапханасынан табылған қолжазбасын орыс тіліне аударып, алғаш рет ғылыми айналымға енгізді.

Дамаскідегі Әбу Насыр әл-Фараби мен Сұлтан аз-Заһир Бейбарыс зираттарына Отырар топырағын салу секілді имандылық шараларын іске асыруға басшылық жасады.

Әбсаттар Дербісәлі 1997 жылы ҚР Сыртқы істер министрлігінің шақыруымен дипломатиялық қызметке ауысты. Ол Қазақстанның Сауд Арабиясы елшілігіне кеңесші етіп жіберілді. Сауд елінің астанасы Риядта үш жылдан астам болып, жемісті еңбек етті. Екі елдің гуманитарлық, мәдени, ғылыми байланысының қалыпқа түсіп, дамуына аянбай еңбек сіңірді, оған 1-сыныпты кеңесші дипло матиялық лауазымы берілді. ҚР Сыртқы істер министрлігінің Құрмет грамотасымен марапатталды.

Әбсаттар Дербісәлінің зерделі зерттеулері, ТМД және Еуропаның шығыстанушы ғалымдары тарапынан жоғары бағаға ие. «Арабша-қазақша сөздік» [Арабско-казахский словарь, 917 стр. -2016]; екі томдық «Сұлтан аз-Заһир Бейбарыстың ғұмырнамасы», («Жизнеописание (Сира) султана аз-Заһир Бейбарыс») (1 том 364 бет), (2 том 374 бет) Алматы-2016); қазақ жерінің ортағасырлық перзенті, ғалым Хусам ад-дин ас-Сығнакидің (1240 – 1314/17) «Ат-Тасдид фи шарх ат-Тамһид» атты классикалық еңбектері (арабша мәтіні 393 бет, қазақ тіліндегі кіріспесі 40 бет) оның рецензиялауымен шықты.

Әбсаттар Дербісәлінің сүбелі бір еңбегі ағылшын тілінде де Лондонда жарық көрді [Sheikh Abdsattar Haji Derbisali. Islam Religion of Peace and Creation. London 2012, 455 стр].

Әбсаттар Дербісәлі теориялық және практикалық мәні бар 900-ге жуық  еңбектер жазды. Оның кітаптары оқырмандар мен әдебиет сыншыларын да бейтарап қалдырған жоқ.

Қазақ әдебиетінде өзіндік орны мен қолтаңбасы бар Ә. Дербісәлі кешегі кеңес заманында араб әдебиеті десе апиын саналған  діни әдебиет түсінілген тұста араб әдебиеті мен қазақ әдебиетінің арасындағы сабақтастыққа дәнекер болып, келешек арабтанушы ғалымдар үшін маңызды әдеби бағытқа жол ашты. Қазіргі егемен ел болып, тәуелсіздігімізді алған тұста, дініміз бен ділімізді түгелдеп, өз болмысымызды, дәстүрімізді саясаттың салқынынсыз жаңаша зерделей бастаған кезде, қазақ-араб әдебиеттерінің тарихи сабақтастығын, ықпалдастығын тереңірек зерттеу қажеттігі күн тәртібіне қойылған кезде ғалымның зерттеу еңбектерінің алар орны ерекше.     

Әбсаттар Дербісәлінің еңбектері, шығармашылығы мен қоғамдық, діни қызметі туралы бес жүзге жуық мақалалар мен рецензиялар жарияланып, жоғары бағаланды. Деректі фильмдер түсіріліп, отандық телеарналардан оған бірнеше арнайы хабарлар арналды. Өйткені, ғалым қаламынан туған дүниелер өзі сөз еткелі отырған мәселе туралы проблема көтеруі, оны шеше алуы, жаңа да тың ой айта білуімен ерекшеленді.

Ә. Дербісәлі 1990-1995 жылдары «Жұлдыз», «Парасат», «Заман-Қазақстан», «Шалқар» секілді басылымдардың алқа мүшесі, 1993-1995 жылдары жаңадан құрылған ҚР Мемлекеттік Аттестациялық Комитеті филология және өнертану ғылымдары бойынша сараптау кеңесінің ғалым хатшысы, 1989 жылдан ҚР Қазақ-Араб достық Ассоциациясының төрағасы болды. Сөйтіп ол ассистенттен академик, кафедра меңгерушісінен проректорға дейін үлкен жолдан өткен Әбсаттар Дербісәлі ҚазМУ-дің Әбу Насыр әл-Фараби атын алуына да көп қолқабыс етті.

Бірқатар халықаралық ғылыми-теориялық конференциялар мен симпозиумдарға (Александрия - 1992; Мадрид - 1996, 2006; Дели, Кашмир - 1999, 2002; Москва - 2000, 2004, 2006); Берлин - 2002, Каир - 2003, Афины - 2004), ЮНЕСКО-ның діни-мәдени конгрестеріне (Ташкент - 2000, Доха - 2001), 2006 жылы (маусым) Мәскеуде өткен Әлемдік дін лидерлерінің саммитіне қатысып баяндамалар жасады.

Шетелдік және республикамыздағы 14 мемлекеттік университеттің (Ақтау, Ақтөбе, Жезқазған, Көкшетау, Қостанай, Орал, Павлодар, Петропавл, Шымкент және т.б.) «Құрметті профессоры» болды.

Ә. Дербісәлі республикамыздағы шығыстану ғылымының негізін салушы ғана емес, сондай-ақ шығыстану саласы бойынша еліміздің тұңғыш ғылым докторы, тұңғыш профессоры, тұңғыш академигі.

Адамзаттың шынайы рухани тірегі имандылыққа негізделетінін бүгінгі жаһандану деген қым-қуытқа толы өмір айқын көрсетіп отыр десек, шындықты жасырғанымыз да, асыра бағалағанымыз да емес. Өйткені, кешегі атеистік қоғамның жұртты имандылықтан айырып, адамдардың рухани азғанына баршамыз куәміз.

Еліміз егемендік алғаннан кейін дініміз бен төл мәдениетімізге біржола бетбұрыс басталды. 1990 жылы дін мәселелерімен шұғылданатын діни басқарма дүниеге келді. Дегенмен, коммунистік идеологиямен сусындаған ұрпақтың Ислам қағидаларын түсініп, имандылық жолдың қалыптасуы тым баяу жүрді. Оның сол уақытта діни сауатты мамандардың аз болуы, жергілікті молдалардың сауаттарының төмендігі сияқты түрлі себептері бар еді.

2000 жылы дінбасына белгілі ғалым, араб тілі мен мәдениеті, тарихы мен Ислам дінінің білгірі, иманды азамат Әбсаттар қажы Дербісәлі келді. Ол дін қызметіне келгеннен кейінгі он үш жыл ішінде рухани басшымызға айналған Әбсаттар қажы Дербісәлінің жұрт сүйсінер істеріне халық куә болды. Бас мүфти қаншама жаңа мешіттер ашты, көптеген халықаралық конференциялар мен симпозиумдарда Қазақстандағы Ислам дінінің мәселелерін көтерді. Дін адамымен діни тілде, зиялы мен зиялыша, жазушымен қаламгерлерше сөйлесіп, тіл табыса білген мүфти жалпы халық пен зиялы қауым арасына алтын көпір бола білді. Сөйтіп, ол өткен 13 жыл ішінде отандастарымызға ғана емес, жалпы мұсылман дүниесіне де жақсы таныс, белгілі тұлғаға айналды.

Ол дінге ғылым арқылы келді. Әбсаттар Дербісәлі, ең алдымен, үлкен ғалым, парасат иесі. Оның, әсіресе, Қазақ даласынан шыққан тек 30-дан астам Әл-Фарабилер, 50-ге жуық Таразилер, Баласағұни деген атпен – 10, Сайрами деген лақаппен 40-тан астам парасат иелері, сондай-ақ, өзіне ру, жер, қала аттарын ныспы етіп алған, әлем таныған 200-дей ғалымдарымыз бен ғұламаларымызды тапқаны үлкен жаңалық. Соларды іздеп табу, халыққа таныту мәдени тарихымызды Бұқар жыраудан бері қарай ғана қарастыру дертінен айықтырып, өскелең ұрпақтың ғасырлар тұңғиығында жатқан шындыққа үңілуіне мүмкіндік берді. Сондай-ақ, оларды табу арқылы «Қазақ халқы көшпелі болды, сондықтан бұларда мәдениет пен білім, ғылым дамымады» деген кейбір сыңаржақ пікірдің үстірт әрі негізсіз екендігін бағамдауға болады.

Алла тағала сүйген пендесіне ғана ғылым сыйлайды екен.  Демек, Жаратушы иеміз оған дінбасылық секілді өте жауапты міндетті ең бір қиын да күрделі кездері жүктеді. Елбасылық пен Дінбасылық Алланың қалауымен ғана болатын іс деген сөз бар. Ол шынында да солай.

Әбсаттар Дербісәлінің ғұламалығының өзегі имандылықта жатыр. Қай қоғамда болсын, халықтың ғұламасы иманды болса, ол Алланың берген зор сыйы деп қабылданады. Әбсаттар Дербісәлі Алланың қазаққа берген сол сыйы! Ендеше, қасиетін танып, қадірін білу керек. Дінбасы Әбсаттар Дербісәлінің сол қасиеті мен қадірін әлемнің біраз елдері біліп, танып та үлгерді. Ол бүкіл әлем сүнниттерінің және әл-Әзһардың ұлық шейхы доктор Мұхаммед Саид Тантауи, Дүниежүзілік Ислам лигасының Бас хатшысы шейх Абдолла Абд әл-Мухсин ат-Түрки, Мәскеу және Бүкілресейдің соңғы екі патриархы, Қазақстандағы Православие епархиясының екі митрополиті, сондай-ақ, Түркия, Египет, Кувейт, Малайзия, Сингапур, Италия, Үндістан, Пәкстан, Балқан елдері, Франция, АҚШ, Біріккен Араб Әмірліктері, Сирия, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан, Қырғызстанның ислам діні жетекшілерімен кездесіп, өзекжарды діни мәселелер жайлы үнемі ақылдасып, кеңесіп тұрды. Бұл оның ғұламалығының, білімдарлығының, ақыл мен парасатының, биік пайымының көрінісі.

Ол Бас мүфти болған жылдары еліміздің аймақтарын аралап, шет ел асып, ислам дінінің алтын діңін, шынайы болмысын насихаттау жолында тыным таппады. Әлемнің небір аузы дуалы ділмарлары мен биік деңгейлі мамандарының алдында жыл өткен сайын ақ кемесі айдынданып келе жатқан Қазақ елі қанатын жайып, тамырын тереңдете түскен исламның мән-маңызы хақында көсілте кеңінен де кемел сөз сабақтап келді. Ол сол жылдары еліміздің ислам дінінің басшысы ретінде әлемдік деңгейдегі дін басшыларымен тең тұратын, мойындалған ірі тұлғаға айналды.

Орта Азияның дінбасылары 2007 жылы Алматыға жиналып, Әбсаттар қажы Дербісәліні Муфтилер кеңесінің төрағасы етіп сайлады. 2012 жылдың көктемінде Лондонда және сол жылдың қарашасында АҚШ астанасы Вашингтонда оның «Ислам – религия мира и созидания» атты кітабының ағылшынша нұсқасының тұсауы кесілді. Қазақстан түгілі Ислам елдерінің дін істері министрлері мен мүйізі қарағайдай қайраткерлері, ғалымдарының, дінбасыларының Еуропаның Лондон, АҚШ-тың Вашингтон шаһарларындағы сияқты кітабы шығып, тұсаукесері өтпегені белгілі. Осы еңбегі арқылы ол Қазақстанды, оның тарихын, әдет-ғұрып, салт-дәстүрін, тілі мен дінін, мәдениетін әлемге танытты.

Ислам, ең алдымен, – білім,  ғылым. Мұны жақсы түсінген Бас мүфти діни қызметіне кіріскеннен бастап руханият айнасы саналатын имамдардың біліміне, білігіне ерекше көңіл бөлді. Қазіргі халықтың бәрі сауатты, оларды құрғақ сөзбен иландырудың мүмкін еместігін көре білген Бас мүфти бүгінгі діни қызметкерлер тек діни білімді ғана емес, дүниәуи ғылымды да меңгеріп, көзі ашық, көкірегі ояу болғаны абзал, ол үшін үнемі ізденістің қажеттігін ескеріп отырды. Бас мүфти, әсіресе, осы мәселеге ерекше көңіл бөлді. Соның нәтижесінде еліміздің үш мыңдай дін қызметкерлерін аттестаттаудан өткізді. Мешіттер бір орталықтан басқарылатын болды. Мешіттердің ұлттық сипатқа қарай бөлінуін тоқтатты. Мұсылмандарға бірлік келді деп толық айтуға болады.

Діни білімдерін жетілдіру мақсатында  көптеген имамдар өзара келісімге сәйкес бірқатар мұсылман елдерінде қысқа мерзімді курстарда оқып келді. Өйткені, еліміздің болашағы жастар. Елді алға сүйреп, діни істі де алып барушы жас мамандар. Осыған байланысты ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан діни сенім мектебі Әбу Ханифа мазһабы аясында оқу бағдарламасына діни пәндермен қатар, дүниәуи сабақтарды да оқытатын Ақтөбеден, Алматыдан, Үшқоңырдан (Шамалған), Астанадан, Оралдан, Шымкенттен, Сарыағаштан, Павлодардан, Тараздан ол ашқан медреселер Әділет министрлігі және Білім және ғылым министрлігі тарапынан лицензия алды. Мұсылман қауымына осы мазһаб бойынша дін насихатын тарататын «Асыл арна» кабельдік телеарнасы тәулік бойы діни-танымдық материалдар беретін болды.

          Әбсаттар Дербісәлі Дінбасы болып сайлана салысымен, Елбасы алдына жоғары діни оқу орнын ашу керектігі жөнінде мәселе қойып, көмек беруін өтінді. Ол үшін Алматы қаласында мысырлықтар тарапынан оған дейін тұрғызылып, бос тұрған Ислам мәдени орталығының ғимаратын Діни басқармаға беруді сұрады. Елбасы ұсынысты қабыл алып, бұл мәселені шешу үшін Мысырға үкіметтік делегация жіберді. Нәтижесінде, Алматыда қос ел президенттерінің есімін иемденген «Нұр-Мүбарак» Египет Ислам мәдениеті университеті ашылды. ҚМДБ құрылымы негізінде жаңа басқарма мен бөлімдер ашылды, оған тәжірибелі мамандар тартылды. Бас мүфти «Нұр-Мүбарак» Египет Ислам мәдениеті университетін, Имамдардың білімін жетілдіретін республикалық Ислам институтын ашты. Сөйтіп, 2017 жылға дейін Нұр-Мүбарак университетін жүздеген түлектер бітіріп, имамдық қызметке жіберілсе, Ислам институтында мыңнан астам дін қызметкерлері білімдерін толықтырды.

Елімізде 2000 жылға дейін 1402 ғана мешіт бар еді. Соның тек 284-і ғана ҚМДБ-ға тіркелген болатын. Қалғаны үй ішінен үй тігіп, өзіндік діни саясат жүргізіп келген-ді. 2013 жылы мешіттердің саны 2500-ге жуықтады. Соның 99% діни басқарма қарамағына өтіп, бір орталықтан басқарылып, имамдар тағайындалып, белгілі бір жүйемен жұмыс атқарды. Ол жоғары білімді имамдар мен исламтанушыларды, араб тілі мен әдебиетінің мұғалімдері мен аудармашыларды дайындауда. Қазіргі уақытта университет тек имамдар ғана дайындап қоймай, жоғары білімді, ғылыми дәрежесі бар мамандар да дайындауға қол жеткізді. 2012 жылы Білім және ғылым министрлігі тарапынан исламтану мамандығы бойынша магистратура және докторантура ашуға рұқсат берілді. Бұл да үлкен жетістік. Бұл да Әбсаттар Дербісәлінің тікелей еңбегінің нәтижесі.

Елімізде дінімізді мерзімдік басылымдар арқылы насихаттау ісі де жақсы жолға қойылды. Республика көлемінде шығатын «Ислам және өркениет» газеті мен «Иман» журналы діннен ұзақ уақыт бойы қол үзіп қалған қандастарымыз үшін сырттай оқып, үйрететін үлкен рухани мектеп іспетті болды. Бұл басылымдардың таралымы жылдан жылға өсіп, еліміздегі беделді басылымдардың біріне айналды. Жалпы, ұлтына, дініне, халқының болашағына алаңдайтын еліміздің бұқаралық ақпарат құралдары дініміздің насихатына, имандылықты арттыруға өз үлестерін қосып, халықты жік-жікке бөлгісі келген іріткі салушы жат ағымдардан сақтандырып, олардың теріс ниет пиғылы мен іс-әрекетін әшкерелей беруі тиіс.

2012 жылы 20 сәуірде Бас мүфтидің «Егемен Қазақстан» газетінде көлемді сұхбаты жарияланды.  Сонда Әбсаттар Дербісәлі халқымызға имам Ағзам Әбу Ханифа жолын кеңінен насихаттап, бар қазақты осы мазһабта болуға шақырады. Төрт мазһабты да дұрыс санайтын қазақ халқына ата-бабаларымыз ғасырлар бойы ұстанып келген Ханафи мазһабы біз үшін абзалырақ екенін жеткізе білді. Ол үшін мызғымастай бірлікпен қатар, діни білім де керек деген ұстанымды ту қылған Бас Мүфти халықты ынтымақ-бірлікке еліміздің мұсылмандарын бір шаңырақтың астына біріктіруге күш салды. Осыған орай, бұқараны түсінбестік пен күмәннан арылту мақсатында Ол «Ұлық имам Әбу Ханифа» атты көлемді еңбегін жариялады. Ол кітап «Ислам мәдениеті мен білімін қолдау» қорының демеушілігімен мыңдаған таралыммен жарыққа шығып, еліміздің барлық мешіттеріне тегін таратылды.

          Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 2010 жылдың басында бұқаралық ақпарат құралдары арқылы «Аллаға мадақ» діни өлеңдер мүшәйрасын өткізді. Исламның құндылықтарын тек мешіттердегі діндарлардың уағызы немесе баспасөзде жарияланатын мақалалар арқылы ғана емес, сонымен қатар халқымызға етене жақын жыр жолдары арқылы да насихаттау басты мақсат болды. Мүшайра «Шеберді шебер дегенше, Алланы шебер десейші», «Әз пайғамбар Мұхаммед (с.ғ.с.)», «Көркем мінез – көркіміз» деген тақырыптар аясында М.О. Әуезов атындағы біздің академиялық драма театрында өтті. Мүшайраға мектеп оқушылары мен орта арнаулы және жоғары оқу орындарының студенттерінен бастап, қазіргі әдебиетімізде өзіндік орны бар, танымал ақындар мен суырыпсалма айтыс ақындарына дейін қатысып, өз өлеңдерін бәйгеге қосты. Жыр додасына түскен өлеңдермен қалың көпшілік те таныссын деген ниетпен www.muftyat.kz сайтында жарияланды. Жеке жинақ та шықты. Бәйгені қорытындылауға арналған салтанат кешінен түскен қаржы қаладағы жетім балалар үйлеріне аударылды. Бұл Бас мүфти Әбсаттар Дербісәлінің имандылық істерінің бір парасы ғана еді.

ҚМДБ атқарған ауқымды жұмыстардың бірі – қажылық. Жыл өткен сайын қажылық парызын өтеуші отандастарымыздың саны 4-5 мыңнан асты. Қажылық фирмалардың жұмысын діни басқарманың қажылық істер бөлімі үйлестіруді қолға алды. Муфтияттың араласуымен 2008 жылдан бастап, Әділет министрлігімен бірлесе отырып Қазақстанның қажылық миссиясы қызмет ететін болды. Миссияға қажетті қаражат жағы да тиісінше шешілді. Миссия Меккеде уақытша офис пен көлік жалдауға, қажыларға дәрігерлік көмек көрсетілетін арнайы жабдықталған бөлмелер ашатын жағдайға жетті. Сондай-ақ, қажылыққа барған азаматтарға жетерліктей дәрі-дәрмек алып баруға да миссия жауапты.

2010 жылы Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына абыройлы төрағалық етсе, 2011 жылдың мамыр айынан 57 мемлекеттің басын біріктіретін Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына төраға болды. Осындай игі шаралардың қортындысы ретінде ол «Қазақстан – Батыс пен Шығыстың алтын көпірі» (Ислам Конференциясы Ұйымы және Қазақстан) атты көлемді мақала жазып, 2010 жылы 14 желтоқсанда еліміздің бас газеті «Егемен Қазақстанда» жариялады

          Әбсаттар Дербісәлі «Мәуліт ан-Набауи аш-шариф» Алла Елшісінің (с.ғ.с.) туған күнін атап өту ісіне де ерекше көңіл бөлді.  2012 жылғы мәуліт мерекесі Алматыдағы Балуан Шолақ атындағы спорт сарайында өтті. Оған 6 мыңдай адам жиналып, тамаша діни-мәдени шараға айналды. Діни айтыс пен илаһи әндер де жиналғандарды серпілтіп, ата-дінімізге деген махаббатын күшейте түсті. Әрине, республикалық деңгейдегі мұндай шараны өткізу оңай емес. Бұл да Әбсаттар Дербісәлі бастаған қайраткер тұлғаның ізденіске толы жемісті еңбегінің нәтижесі. Осыған байланысты қасиетті Рамазандағы мың айдан қайырлы Қадір түні 2000 жылдан бері жалпыхалықтық мерекеге айналғаны көпшілікке аян. «Қазақстан» және «Хабар» арналары тікелей эфир арқылы репортаждар берді. Оның бағдарламасы телеарна қызметкерлерімен алдын ала діни басқармада пысықталып, елордадағы «Нұр Астана» мен Алматы орталық мешіттерінен тікелей эфирге шығып отырды. Мұндай шаралар халқымыздың ислам жөніндегі білімін көтеруге үлкен ықпалын тигізуде. Осының бәрінде Бас мүфти Әбсаттар Дербісәлінің ата дініміздің дамып, аяқтан тұруы үшін атқарған жұмыстары ұшан-теңіз.

Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің іргетасын қалау кезінде дін мәселесінде де өз шешімін таппай жатқан өзекті мәселелер әлі де жетерлік еді. Соның бірі мешіт имамдары мен молдаларының тұрақты жалақы алмауы болатын. Мұны шешу үшін Дінбасының тікелей бастамасымен республикалық «Зекет қоры» құрылды. Бүгінде сол сенім ақталды. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы тарапынан талай іргелі жұмыстар атқарылып, халқымыздың Исламның қайнар бұлағынан сусындауына бар мүмкіндіктер жасалуда.

Діни басқарма діни ағартушылық ісіне де жіті көңіл бөлді. Бас мүфтидің 2000-2013 жылдары аралығында ислам дінінің бүкіл адамзатқа ортақ асыл құндылыктары, ислам өркениеті, діни ағартушылык, ел амандығы, Отан тыныштығын насихаттаумен қатар, дінбұзар секталардың зиянды іс-әрекеттерін әшкерелейтін жүздеген мақалалары мен сұхбаттары жарық көрді. Соның арқасында ислам бұрынғы жоғалткан позициясы мен беделіне ие болып, биік белеске көтерілді. Жетекші де негізгі дінге, мұсылмандардың рухани бірлігінің ұйытқысына, орталығына, ордасына айналды. Дінбасы үлкен ұйымдастырушылық, мәмлегерлік, шешендік қабілетке ие екендігін көрсетті. Уағыздары тартымды. Жұртты ұйыта білді. Ол Қазақстан діни басқармасының Орталық Азия, Ресей ғана емес, сондай-ақ әлем мұсылмандарымен рухани достық байланысының жолға қойылып, дами беруіне де мән берді.

Әбсаттар Дербісәлі 2000-2013 жылдары бірнеше халықаралық және республикалық ғылыми-практикалық конференциялар өткізді. Онда Ислам дінінің ел өміріндегі рөлі, міндеттері, діни бірлік, діндер, ұлттар мен ұлыстар аралық достық үнемі назардан түскен жоқ. Дінбасы әрдайым Ислам дінінің саясиланбауы, дін негізінде партия құрылмауы, діннің саясатқа араласпауын қаперде ұстады. Мұсылмандар арасына жік салатын, зиянды да зымиян діни ағымдардың жымысқы тірлігін әшкерелеп отырды.

Сөйтіп ол діни істер реформасын бірте-бірте сәтті жүзеге асырды.

2012 жылы мамырда өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының IV съезінде осындай ерен еңбегі, үлкен беделінің мойындалуы ретінде оның Әлемдік дінбасылары кеңесінің мүшесі болып сайлануы еліміз үшін де үлкен абырой, құрмет еді.

2013 жылы ол ҚР Білім және Ғылым министрлігі Р.Б. Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры қызметіне тағайындалды.

Егер Елбасы мемлекет басшысы ретінде Отанының амандығы, экономикасы, саясаты, халықаралық қатынасы секілді сүбелі істерді жүзеге асырып жатса, Бас мүфти, ұлағатты ұстаз, көрнекті ғалым Әбсаттар қажы Дербісәлі оның рухани таянышы, сүйеніші ретінде дінаралық, ұлтаралық ынтымақты, имандылықты жүзеге асырған Қазақстан шығыстану ғылымының көшбасшысы ретінде Президентімізге, халқымызға рухани тірек болды.

Институтқа директор болған кезінде Әбсаттар Дербісәлі халықаралық үлкен ғылыми-теориялық конференция өткізді және ол кітап боп жарыққа шықты. Институттың бірнеше ғылыми жобалары ҚР Білім және Ғылым министрлігі Ғылым комитеті тарапынан мақұлданып, ол күні бүгіндері орындалуда.

Әбсаттар Дербісәлі магистрлер мен PhD философия ғылымдары докторларына, үміткерлерге лекция оқып, олардың ғылыми диссертацияларына жетекшілік етті.

Нұр-Мүбарак Египет Ислам мәдениеті университетінде исламтану мамандығы бойынша ашылған мамандандырылған арнайы ғылыми кеңестің төрағасы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің мамандандырылған ғылыми кеңесінің мүшесі болған.

2013-2016 жылдар арасында профессор Әбсаттар Дербісәлінің ғылыми кеңесшілігімен 3 жас ғалым философия ғылымының докторы ғылыми дәрежесін, 6 жас ғалым магистр дәрежелерін алды.

Әбсаттар Дербісәлінің соңғы 7 жыл ішінде  «Руханият және өркениет. Зерттеулер мен мақалалар. «Атамұра» баспасы. Алматы, 713 бет»; Әбсаттар Дербісәлі. Өнегелі өмір. «Қазақ университеті» баспасы. Алматы, 2016 және сондай-ақ 100-ден астам орыс, қазақ тілдерінде ғылыми және ғылыми көпшілік мақалалары жарық көрді.

Оның редакциялауы және рецензиялауымен 2 кітап жарыққа шықты. Олар «Арабша-қазақша сөздік» (50 000 сөз). Алматы, 2016, 917 бет; «Султан аз-Захир Бейбарыстың өмірбаяны» (Араб халық эпосы). 1 том 364 бет; 2 том 374 бет. Алматы, 2016.

2014-2015 жылдары ол «Халық тарих толқынында» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Түркияның «Сүлеймания», «Баязит», «Миллет» кітапханалары мен қолжазба қорларында болып халқымыздың әдебиеті мен мәдениеті, тарихына қатысты бірнеше мыңдық қолжазбалар көшірмесін, Испанияның Эскуриал кітапханасының қолжазба қорынан Әбу Насыр әл-Фарабидің бұзау терісіне жазылған трактатының, ортағасырлық Сайрам қаласының бірнеше ғалым, ойшыл перзенттерінің [Ала ад-дин ас-Сайрами (XIII ғ.), Низам ад-дин Йахйа ас-Сайрами  (XIII–XIV ғ.), Абд ар-Рахман ас-Сайрами (XIV ғ.)] еңбектері қолжазбаларынын көшірмелерін елге жеткізді. Оларға арналған зерттеулерін жариялады.

Каир (Египет), Куала-Лумпур (Малайзия), Хартум (Судан Араб Республикасы), Гренада (Испания), Бағдад (Ирақ Араб Республикасы), Бакуде (Әзірбайжан Республикасы) және өз елімізде өткен түрлі халықаралық, республикалық ғылыми конференцияларға қатысып, баяндамалар жасады.

Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл толуына орай Атырау, Ақтөбе, Астана, Алматы, Шымкент, Түркістан, Таразда өткен ғылыми іс-шараларға белсене қатысты.

Марқұм «Ислам ынтымақтастығы ұйымы» жанындағы (Жидда) «Ислам форумының» (Стамбул), халықаралық және республикалық түрлі ғылыми және ғылыми көпшілік журналдар редакциялық алқасының мүшесі, бірнеше ғылыми жобалардың жетекшісі және мүшесі.

Әбсаттар Дербісәлі сондай-ақ Қазақстан Республикасы шығыстану ғылымын дамыту және халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға қосқан үлесі үшін әртүрлі республикалық және халықаралық марапаттарға ие болды.

Мысалы, Қазақстанда араб тілі мен әдебиеті ғылымын қалыптастырғаны және Ислам тарихы мен мәдениеті, дініне байланысты көптеген сүбелі еңбектері үшін КСРО Халыққа білім беру Комитетінің Құрмет грамотасы (1984 ж.), 2002 жылы Египет Араб Республикасының 1 дәрежелі «Ғылым және өнер» орденімен «Парасат» Ордені; ІІ дәрежелі «Барыс» Ордені, І дәрежелі «Аль-Фахр» ордені (Ресей); «Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығы»,  «Қазақстан Республикасы Конституциясының 10 жылдығы», «Астананың 10 жылдығы», «ҚР тәуелсіздігінің 20 жылдығы», «ҚР тәуелсіздігінің 25 жылдығы» секілді мерекелік медальдармен, «Қазақстан Республикасы ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен және Әл-Фараби атындағы Ұлттық университеттің дамуына қосқан айрықша үлесі үшін Әл-Фараби атындағы үлкен алтын мадельмен марапатталған. Түлкібас ауданы және Оңтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы. Сөйтіп, ол көрнекті ғалым, әлеуеті жоғары іскер басшы екенін көрсете білді.

Қазақ шығыстану ғылым, білімінің ұйымдастырушысы, көрнекті ғалым, Халықаралық араб тілі Ғылым академиясының (Каир) толық мүшесі, исламтанушы, араб тіліндегі ежелгі жазба  деректерді зерттеуші, Қазақстан Республикасы Жоғары мектеп Ғылым академиясының академигі, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Қазақстан Жазушылар және Журналистер Одақтарының мүшесі, филология ғылымдарының, докторы, профессор Әбсаттар Дербісәлі 2021 жылдың 15 шілдесінде қайтыс болды. Дегенмен, академик Әбсаттар қажы Дербісәлінің артына қалдырған мол мұрасы, жасаған қыруар ісі және есімі туған халқымен мәңгі жасай береді.

АКАДЕМИК ШЕЙХ АБДСАТТАР ХАДЖИ

БАГИСБАЙУЛЫ

(МАЛИКБЕРДИУЛЫ) ДЕРБИСАЛИ

І

Крупный востоковед-арабист, первый заведующий кафедрой восточной филологии Казахского государственного национального университета им. С.М. Кирова (Аль-Фараби), организатор и первый декан факультета востоковедения, проректор по языкам и международным связям КазНУ им. аль-Фараби, Председатель Духовного управления мусульман Казахстана, Верховный Муфтий, директор Института востоковедения Абдсаттар Дербисали родился в 1947 году в Тюлькубасском районе Южно-Казахстанской области. В 1965 году после окончания средней школы села Высокое поступил на филологический факультет Южно-Казахстанского государственного педагогического института, который закончил с отличием в 1969 году. Решением Ученого совета института в том же году рекомендован в аспирантуру Института литературы и искусства им. М.О. Ауэзова Академии наук Казахской ССР. Но в связи с нехваткой специалистов по восточным языкам и литературе был направлен в Москву в Институт востоковедения, где постигал своеобразие арабского языка у знаменитых ученых, опытнейших знатоков арабского языка и литературы, докторов филологических наук, профессоров Московского Института востоковедения Академии наук СССР Ю.Н. Завадовского и Г.Ш. Шарбатова.

Областью научных интересов Абдсаттара Дербисали под руководством профессора Ю.Н. Завадовского стала марокканская литература, неисследованная ранее в Советском Союзе. Научные поиски в данной области в 1975-1976 годы привели его в Королевство Марокко. Наряду с углубленным изучением арабского языка и литературы в университете им. Мухаммеда V в городе Рабат молодой исследователь под руководством профессора Мухаммеда аль-Фаси продолжил работу над диссертацией по марокканскому фольклору. В 1976 году, после возвращения в Москву, завершив свое исследование, защитил под руководством профессора Ю.Н. Завадовского в Институте востоковедения АН СССР диссертацию на соискание ученой степени кандидата филологических наук.

По возвращении в Алматы стал работать научным сотрудником в Институте литературы и искусства им. М.О. Ауэзова АН КазССР. В феврале 1977 года приглашен на преподавательскую работу в Казахский Государственный национальный университет им. С.М. Кирова (Аль-Фараби), на филологический факультет. Молодой преподаватель, отобрав 12 студентов казахского отделения филологического факультета, стал преподавать им арабский язык. Впервые в Казахстане началось обучение по специальности «арабский язык».

Будучи в 1980-1985 годы заместитем декана филологического факультета по учебной работе, Абдсаттар Дербисали открыл кафедру восточной филологии (1984), усилив ее преподавательский состав педагогами арабского языка. В эти годы в программу средних школ республики было включено преподавание арабского языка как отдельной дисциплины, и Абдсаттару Дербисали пришлось совмещать  преподавательскую деятельность с руководством методическим советом востоковедов при Министерстве образования Казахской ССР, организацией работы по созданию программ,  учебников и учебных пособий по арабскому языку для учащихся 2-11 классов. Продолжалось чтение лекций по арабскому языку и истории арабской литературы в университете, руководство курсовыми и дипломными работами студентов.

Докторскую диссертацию Абдсаттар Дербисали завершал в университете Аз-Зайтуна Арабской Республики Тунис в 1985-1986 годах, где консультировался с известными арабскими учеными, углубляя знания по арабскому языку и литературе. По возвращении из Туниса в 1986-1988 годах продолжил обучение в докторантуре Института востоковедения АН СССР (Москва). Диссертационная работа А. Дербисали по истории марокканской литературы получила высокую оценку на объединенном научном совете с участием ученых Московского государственного университета им. М.В. Ломоносова, Московского института международных отношений и Института мировой литературы им. М. Горького и была рекомендована к защите. Казахский ученый доказал ошибочность мнения по поводу того, что не существует марокканской литературы, есть страна, есть народ, есть язык – есть и литература.  Период истории Марокко, когда страна была колонией Франции и под запретом были национальные школы, остался в прошлом. 

Защита диссертации «Эволюция марокканской арабоязычной словесности (VIII–XX вв.)» прошла в 1988 году блестяще. В 1989 году  присвоено ученое звание профессора. В 1989 году на базе арабского отделения КазГУ им было создано факультет востоковедения, первым деканом которого единогласно избран А. Дербисали. Благодаря упорному труду ученого были организованы отделения хинди, корейского, персидского, урду, китайского и японского языков, факультет окреп и начал готовить крайне необходимых республике специалистов-востоковедов. Позднее созданы кафедры иранского, турецкого, китайского, японского языков и литературы. В зависимости от языка обучения студентов стали направлять на ежегодную стажировку. Ученый пережил трудности, связанные с проблемами расцвета казахского востоковедения, но сейчас не только в нашей стране или в республиках бывшего Советского Союза, но и во многих наших зарубежных представительствах успешно работают его ученики.

А. Дербисали прошел большой путь от ассистента до академика, от заведующего кафедрой до проректора. Как проректор университета по языкам и международным связям с зарубежными странами с 1991 года, А. Дербисали заключил Договора и Соглашения о сотрудничестве с университетами Японии, Кореи, Китая, Пакистана, Ирана, Турции, Египта, Ливии, Марокко, Англии, Франции, Испании, Германии, США. Стал активнее обмен студентами и преподавателями. По инициативе А. Дербисали при КазГУ был открыт народный университет «Мирас» («Наследие»), пропагандирующий казахский язык и литературу, культуру и историю. Ученый сам часто выступал с лекциями на актуальные темы.

В годы учебы в Москве, в аспирантуре Института востоковедения молодой ученый занимался не только основной научно-исследовательской деятельностью, но и переводом обнаруженных письменных памятников средневековья, написанных о великом сыне Казахской земли Абу Наср аль-Фараби (870-950). На тот период времени у исследователей было недостаточно письменных биографических сведений о великом мыслителе. По этой причине возникали сложности при разделении вымысла и правды о  жизни и творчестве Абу Насра.             

А. Дербисали перевел на родной язык письменные сведения средневековых арабских летописцев Ибн Саид ал-Кифти, Ибн Халликан, Ибн Аби Усайбийа, живших на одно-два столетия позже нашего земляка и оставивших бессмертное наследие. Он обнаружил трактат Абу Насра «О канонах искусства поэзии» и в 1973 году опубликовал в газете «Лениншіл жас». Позднее, основываясь на обнаруженных источниках, издал первую книгу «Әл-Фарабидің эстетикасы»  («Эстетика аль-Фараби») (1980), спустя два года познакомил читателей с новым трудом «Шыңырау бұлақтар» («Глубокие родники») (1982), включающей литературные исследования, размышления и эссе и ставшей закономерным продолжением первой книги. Ее цель – донести важность вклада в расцвет литературы и культуры арабского и иранских народов выходцев из казахских земель, с учетом особенностей эпохи, в которой они жили. Это  стало начальной ступенью в постепенном изложении казахско-арабских литературных, культурных связей, в изучении древней литературы нашего народа, корнями уходящей в глубь веков.

Формирование А. Дербисали – наставника, ученого и общественного деятеля приходится на вторую половину 1970-х годов. Широкая читательская аудитория с 1970 года знакома с его значимыми и содержательными публикациями. Постепенно ученый начинает работать с более крупными, значительными и разнообразными проектами.

Исследования А. Дербисали посвящены литературе и культуре арабских стран всего Магриба, в том числе – истории литературы Марокко, казахско-арабским литературным связям, сложнейшему периоду  казахской литературы древней эпохи. Его научные труды  характеризуются глубоким теоретическим подходом, своеобразной полнотой заключений, новаторским отношением к оригинальным идеям. А. Дербисали – автор первого учебника «Араб әдебиеті» («Арабская литература»), изданном  на казахском языке в 1982 году издательством «Мектеп» и адресованном студентам востоковедческого и филологического факультетов. Учебник отличает глубокий анализ богатейшего литературного наследия арабского мира классических эпох. В 1983 году вышла в свет на русском языке в издательстве «Ғылым» монография А. Дербисали «Арабоязычная литература Марокко».

Прочтение ученым эпитафий на арабском языке на надгробных плитах мавзолея Ходжа Ахмеда Йасауи относится к этому периоду и запечатлено в научном издании «Қожа Ахмет Йасауи және Түркістан мәдениеті» («Ходжа Ахмед Йасауи и Туркестанская культура»). В период атеизма и борьбы с религией опубликовать данный труд  о творчестве Ходжа Ахмеда Йасауи и надписях на его мавзолее было сложно и расценивалось как религиозное и регрессивное веяние старины.

А. Дербисали наряду с фундаментальными трудами, которые принесли ему признание в научном сообществе и завоевали сердца читателей, активно занимался литературной критикой, сотрудничая с республиканскими газетами и журналами. В разные годы он становился призером по итогам года «Қазақ әдебиеті», «Білім және еңбек» и др.

Широко известна и общественная деятельность Дербисали. Особо значим его личный вклад как заместителя председателя, впоследствии  председателя казахско-арабского отделения Казахского Общества дружбы с зарубежными странами в установление плодотворных культурных и дружественных отношений между Казахстаном и странами арабского мира. Чтение лекций о «белых пятнах» в казахском востоковедении собирало большие аудитории в Японии, Иране, Турции, Сирии, Ираке, Йемене, Египте, Ливии, Тунисе, Марокко, Китае, как и выступления по радио и на телевидении. Это были откровения, основанные на личных наблюдениях за образом жизни, древних традициях, литературе и культуре, истории прошлого, нынешней общественно-социальной жизни, политическом положении в Марокко, Ираке, Йемене, Тунисе, Ливии и других восточных странах, где он учился, бывал и жил. Вышли в свет книги «Мың бір түн елінде» («В стране тысячи и одной ночи») (1986), «Ежелгі араб жерінде» («На древней арабской земле») (1992).

А. Дербисали принимал участие в работе престижных международных научно-теоретических конференций, доклады на которых вызывали неизменный интерес. Он перевел рассказы и новеллы видных писателей ряда арабских стран:  Абд ар-Рахман ал-Хамиси, Мухаммед Теймур  (Египет), Абд аль-Маджид бин Джаллун, Мухаммад Хайдар ар-Райсуни, Малика аль-Фаси, Джарак Ахмад, Мухаммед Баррада, Ахмад Баннани (Марокко), Йахия Йахлуф (Палестина), Аз-Зубайр Али  (Судан), Мухаммед аль-Марзуки (Тунис). Перевел большую главу Исламской энциклопедии, был специальным редактором ряда книг ученых, литераторов и писателей, учебников и учебных пособий, рецензентом свыше двадцати монографий и отдельных сборников.

Особо значим вклад казахского ученого в открытие и изучение исторических литературных источников. Рассматривая потускневшие страницы неизвестных ранее книг по истории литературы, с точки зрения научного содержания и сыновьей любви к своей земле, в библиотеках стран, которые он посещал и где получал знания, всегда собирал по крупицам необходимые сведения. Несмотря на то, что древний период истории казахской литературы начинается с VІ-VІІ веков, в учебниках творчество аль-Фараби, Ходжа Ахмеда Йасауи, Махмуда Кашгари, Мухаммеда Хайдара Дулати и других рассматривалось как общее наследие.

Исследования А. Дербисали, в основе своей имеющие новые факты  письменного наследия из фондов редких рукописей библиотек Каира, Рабата, Багдада, Тегерана, Санкт-Петербурга, Ташкента, указывают на то, что в Х–ХVІ веках уже было более пятидесяти мыслителей родом из казахских степей. Этой актуальной проблеме посвящен труд А. Дербисали «Қазақ даласының жұлдыздары» («Звезды казахских степей»). Книга посвящена ученым, уроженцам Отрара, Туркистана, Тараза, Присырдарьинского региона:  Абу Ибрахим Исхак аль-Фараби, Исмайыл аль-Жаухари аль-Фараби, Алам ад-Дин аль-Жаухари, Бурхан ад-Дин Ахмад аль-Фараби, Абу-л Касым аль-Фараби, Махмуд аль-Фараби, Кауам ад-Дин аль-Фараби, Маула Мухаммад аль-Фараби, Бадр ад-Дин аль-Фараби, Исмайыл аль-Хусайни аль-Фараби, Ахмад аль-Исфиджаби (Сайрами), Абу-л Хасан аль-Исфиджаби, Али аль-Исфиджаби, Жамал ад-Дин Саид Туркистани, Шейх Ахмад Туркистани, Мухаммад Баки Карнаки (Туркистани), Хафиз Баки Туркистани, Даут Туркистани, Баки Мухаммад Туркистани, Молла Шах Хаким Туркистани, Гийас ад-Дин ал-Женди, Йакуб аль-Женди, Хусам ад-Дин аль-Женди, Йакуб аль-Женди, Хусам ад-Дин ас-Сыгнаки, Махмут бин Али ат-Тарази, Абу Тахир Мухаммед ат-Тарази, Шамс Тарази, Байлак аль-Кыпчаки, Хасан Али Жалаири, Жармухаммед Наймани, Молда Мухаммед Адайи, Жамал ад-Дин Атырауи, Ахмед Али аль-Казахи, Молла Есжан Конратли и др. Повествует автор и о письменных памятниках. Это исследование является крупным трудом, открывающим новые страницы в истории родного народа  и обогащающим историю литературы. Ученый, исследуя духовные сокровища нации, восполнял данный пробел, возвращая их на Родину.

Казахская литература существовала во взаимосвязи с культурой и литературой восточных стран. Благодаря неустанной работе А. Дербисали, читатели познакомились с жизнью и произведениями личностей с мировым именем, которые родились и получили образование на казахской земле, а затем нашли свое признание в творчестве в странах Востока. Опорой всего его творчества для дальнейшего анализа духовного наследия казахского народа стали исламская религия, культура и цивилизация. При исследовании казахско-арабских культурных и литературных взаимоотношений профессор А. Дербисали сделал многое для публикации обнаруженных трудов более 30-ти ученых из Фараба и других выходцев из  территории современного Казахстана. Ученый продолжал свою благородную работу по изучению так необходимого для культуры и истории наследия предков вплоть до своей кончины, постоянно открывая ранее неизвестные научному сообществу ценные источники, литературные памятники, имеющие отношение к Казахстану, переводил их с арабского на казахский язык, составлял комментарии с факсимиле рукописей оригинальных произведений. Благодаря его научному поиску, вышел в свет труд «Қауам ад-дин әл-Итқани (Иқани) әл-Фараби ат-Түркистани (1286-1357). «Өмірі мен мұрасы» («Жизнь и наследие Кауам ад-дина аль-Иткани» (Икани) аль-Фараби ат-Туркистани (1286-1357)»), являющийся одним из средневековых культурных памятников, не утратившим историко-познавательную и художественную ценность по сей день в духовном и творческом наследии тюркских народов.

Кауам ад-дин ал-Иткани (Икани) аль-Фараби ат-Туркистани является не только гордостью казахского народа, но и яркой творческой личностью, оставившей особо ценные научные труды в мировой духовной истории. Исследуя жизнь и творчество Кауам ад-дин ал Иткани аль-Фараби ат-Туркистани, ученый выяснил, что он родился в 1286 году в поселении Икан, который в средние века назывался Иткан (Аткан), расположенный в 20 км к востоку от города современного Туркистан, в 40-50 км к северу от Отрара. До 30 лет служил имамом Отрара. В поисках знаний Кауам ад-дин аль-Иткани ал-Фараби ат-Туркистани отправляется в Самарканд и Бухару, позднее в Дамаск (Сирия). В течение 25 лет он был судьей в Багдаде, где и обзавелся семьей. В последние годы жизни переехал в Каир, где и остался. Труд А. Дербисали, посвященный жизни и творчеству Кауам ад-дина аль-Иткани (Икани) аль-Фараби ат-Туркистани (1286–1357), позднее был издан отдельной монографией.

А. Дербисали сделал первые шаги в исследовании жизни и творчества государственного деятеля, ученого историка, поэта Мухаммеда Хайдара Дулати (1499-1551). Он специально посетил Кашгар (1994), Пакистан (1995), Индию (1998), где в Кашмире обнаружил могилу М.Х. Дулати, расшифровал эпитафию на его нагробном камне. На основе берлинской и кашгарской рукописей перевел с чагатайского языка поэму ученого «Жахан-наме» и опубликовал отдельным изданием (Алматы: Білім, 2006), осуществив большую работу по транскрипции,  составлению комментариев и словаря, оформлению сносок, подготовке аннотации и рукописи к изданию. В дальнейшем А. Дербисали опубликовал и ряд исследований о поэме «Жахан-наме».

В ноябре 1999 года в Доме ученых АН РК на международной конференции, посвященной 500-летию со дня рождения Мухаммеда Хайдара Дулати, А. Дербисали выступил с основным докладом и в том же году подготовил к изданию и опубликовал «М.Х. Дулати. Биографо-библиографический справочник» (Алматы, 1999, 160 с.).

В 2002-2003 годах организовал перевод на казахский язык «Тарих-и Рашиди» Мухаммеда Хайдара Дулати.

В библиотеке Принстонского университета (США) ученый обнаружил рукопись выходца из средневекого казахского города Тараза Хибатуллы ат-Тарази (1272-1333) – «Шарх (комментарий) к акиде Абу Джагфара ат-Тахави», которую перевел на русский язык и ввел в научный оборот.

 А. Дербисали руководил доставкой, согласно религиозной традиции, горстки земли из Отрара (Фараба) на могилу Абу Насра аль-Фараби и Султана аз-Захира Бейбарса в Дамаск.

В 1997 году А. Дербисали переходит по приглашению Министерства иностранных дел РК на дипломатическую службу. Более трех лет работает советником Посольства Казахстана в Саудовской Аравии, в Эр-Рияде, налаживая гуманитарные, культурные и научные связи двух стран. Ему  присвоен дипломатический ранг «Советник 1-го класса». Награжден Почетной грамотой Министерства иностранных дел РК.

Содержательные исследования А. Дербисали получили высокую оценку ученых-востоковедов стран СНГ и Европы. Выступил рецензентом «Арабша-қазақша сөздік» («Арабско-казахского словаря». Алматы, 2016, 917 с.), «Сұлтан аз-Заһир Бейбарс» («Жизнеописание (Сира) султана аз-Захир Бейбарса») в 2-х томах (Алматы, 2016), классического сочинения средневекового мыслителя Хусам ад-дина ас-Сыгнаки 1240-1314//17 «Ат-Тасдид фи шарх ат-Тамһид»  (Алматы, 2016, арабский текст – 393 с.).

А. Дербисали опубликовано более 800 трудов, имеющих важное теоретическое и практическое значение. Его книги – в центре внимания  читателей и объект научного изучения литературных критиков.

Ученый проложил путь в литературу будущим ученым-арабистам,  став, по сути, связующим звеном и посредником между арабской и казахской литературами. Его исследовательские работы занимают в современной науке особое место, поскольку в них обоснована необходимость всестороннего изучения исторических взаимосвязей казахской и арабской литератур.  Авторы многочисленных статей и рецензий высоко оценивали его труды, творчество, общественную и религиозную деятельность. О покойном сняты документальные фильмы, а отечественное телевидение посвятило ему ряд передач, в которых раскрыта его неординарность как ученого, дипломата.

В 1990-1995 годах А. Дербисали являлся членом редакционных коллегий журналов «Жұлдыз», «Парасат», «Заман-Қазақстан», «Шалқар», в 1993-1995 годах – ученым секретарем экспертной комиссии по филологическим и искусствоведческим наукам Государственного Аттестационного  Комитета РК, с 1989 года председателем Ассоциации Казахско-Арабской дружбы в РК.

А. Дербисали принимал участие и выступал с докладами на международных научно-теоретических конференциях и симпозиумах (Александрия – 1992; Мадрид – 1996, 2006; Дели, Кашмир – 1999, 2002; Москва – 2000, 2004, 2006; Берлин – 2002, Каир – 2003, Афины – 2004); на религиозно-культурных конгрессах ЮНЕСКО (Ташкент – 2000, Доха – 2001, Гренада – 2014); на саммите лидеров мировых и традиционных религий в 2003, 2006, 2009, 2012 годах в Астане и Москве.

 А. Дербисали «Почетный профессор» 14 государственных университетов республики (Актау, Актобе, Жезказган, Кокшетау, Костанай, Уральск, Павлодар, Петропавловск, Шымкент и др.).

Он не только основоположник казахстанского востоковедения, но и является первым доктором наук, первым профессором, первым академиком в области востоковедения.

Истинная духовная опора человечества основывается на вере и вероисповедании. Шейх Абдсаттар хаджи Дербисали в исследовании «Мечети и медресе Казахстана» (2009) на исторических документах, введенных в научный оборот, убедительно доказывает, что первые мечети на казахской земле начали возводить еще в ІХ-Х веках.

С обретением независимости в Казахстане возрождается интерес к национальной культуре, вере. В  1990 году создается Духовное управление мусульман, к руководству которым в 2000 году приходит известный ученый-теолог, знаток истории Ислама, арабского языка и культуры, человек кристальной честности Абдсаттар хаджи Дербисали. Не только теолог, но и дипломат, востоковед, исламовед.

Шейх Абдсаттар хаджи Дербисали пришел в религию через науку, утверждая в своих книгах, что культура казахского народа зародилась еще в древности. Кроме того, эти открытия доказывают, что мнение о том, будто «казахский народ всегда был кочевым, поэтому не  были развиты образование, наука и культура», – поверхностно и необоснованно.

Высокие духовные качества Абдсаттара хаджи Дербисали заслуженно снискали ему авторитет во многих странах мира. Несколько лет назад, когда во Франции имели место разногласия между мусульманами и христианами, Верховный митрополит этой страны написал письмо Абдсаттару Дербисали с просьбой оказать посильную помощь в разрешении конфликта. Не это ли признание его высоких духовных качеств и заслуженного авторитета!?

Результативны и особо значимы встречи и беседы Абдсаттар хаджи по актуальным проблемам духовного согласия и религиозной терпимости с духовными лидерами многих стран мира, в числе которых великий шейх ал-Азхара, доктор Мухаммед Саид Тантауи, генеральный секретарь Всемирной Исламской Лиги шейх Абдолла бин Абд ал-Мухсин ат-Турки,  патриархи Московских и  Всея Руси, митрополиты Православной епархии Казахстана, исламские лидеры Турции, Египта, Кувейта, Малайзии, Сингапура, Италии, Индии, Пакистана, Балканских стран, Франции, США, Объединенных Арабских Эмиратов, Сирии, России, Таджикистана, Узбекистана, Кыргызстана.

Глубоко символично, что в 2007 году в Алматы религиозные лидеры стран Центральной Азии избрали Абдсаттара хаджи председателем совета муфтиев.

 Весной 2012 года в Лондоне состоялась презентация англоязычной версии книги «Ислам – религия мира и созидания» (Sheikh Abdsattar Haji Derbisali. «Islam Religion of Peace and Creation», London, 2012, 455 с.),  увидевшей свет на русском языке  в Алматы в 2010 году. Научный труд казахского ученого сделал известным весь Казахстан, историю и религию, традиции и обычаи, язык и культуру страны узнали во всем мире. Это первое событие подобного масштаба в истории казахского народа.

Ислам – в первую очередь наука. Осознавая это, Верховный муфтий с самого начала религиозной деятельности уделял особое внимание образованию и  квалификации имамов, которые должны быть высокообразованными, интеллигентными и знающими основы теологии. Поэтому, сразу по избрании его председателем Духовного управления мусульман Казахстана Верховный муфтий поставил перед Главой Государства вопрос о создании в стране высшего религиозного учебного заведения. Здание Центра исламской культуры в Алматы, построенное ранее египтянами, по просьбе Верховного муфтия передали Духовному управлению. Предложение шейха было одобрено Президентом страны Н.А. Назарбаевым, в  Египет отправилась официальная правительственная делегация. Итогом переговоров стало открытие в Алматы университета исламской культуры «Нур-Мубарак», в котором готовят имамов, исламоведов, преподавателей арабского языка и  литературы, переводчиков. При университете действуют постоянные курсы арабского языка и основ Ислама для всех желающих. В 2012 году открыты докторантура и магистратура по специальности «исламоведение». Ежегод-

но первое учебное заведение Казахстана, заложившее фундамент высшего исламского образования, выпускает свыше сорока высокообразованных, высококвалифицированных специалистов‑теологов. Более тысячи имамов больших и малых мечетей из всех уголков нашей страны прошли обучение в Исламском Институте по повышению квалификации религиозных деятелей, также организованном Абдсаттаром хаджи Дербисали в 2001 году в Алматы. Мечети входят в организационную структуру Духовного управления мусульман Казахстана, что является результатом огромного труда на протяжении более десяти лет.

Одна нация – одна религия. Экс-глава ДУМК уделял этому вопросу огромное внимание, посвящая всю свою деятельность борьбе с распространением нетрадиционных течений различных конфессий и  призывая казахстанцев к единству и веротерпимости. В регионах страны он успешно проводил конференции «Ислам – религия мира и созидания».

А. Дербисали пропагандировал и призывал всех казахстанцев исповедовать мазхаб, или путь школа в Исламе, проложенный имамом Агзамом Абу Ханифой (699–767). Именно это направление наиболее близко менталитету и культуре казахского народа, многие обычаи и традиции которого тесно переплетаются с догмами именно этого толка. Малейшее несоответствие религиозных догм, обычаев и традиций народа может сбить с толку человека, только повернувшегося лицом к вере.

Духовное управление мусульман Казахстана и лично Абдсаттар хаджи Дербисали проделали большую работу по объединению всех мусульман Казахстана. На созданных религиозных сайтах (meshеt.kz) и порталах (www.мuftyat.kz) постоянно широко пропагандировался истинный Ислам в том числе и на русском языке. Сайт www.meshеt.kz Центральной мечети Алматы занимал 1‑е место среди 955 сайтов в конкурсе Интернет-пространства AWARD, что лишний раз доказывал высокую эффективность проповедей, распространяемых посредством «всемирной паутины».

В начале 2010 года Духовное управление мусульман Казахстана через средства массовой информации провело конкурс-мушайру религиозных стихов и песен «Хвала Аллаху», цель которого  – пропаганда истинных исламских ценностей не только через проповеди имамов в мечетях или статьи в периодических изданиях, но и через песни, жыры и поэзию. Известный ученый В.В. Радлов искренне удивлялся уникальной способности казахов к рифмованию и стихосложению. Великий Абай говорил, что стих – «величайший разговор».

Огромную работу проводило Духовное управление мусульман Казахстана и по организации хаджа – паломничества в святые Мекку и Медину. Работу фирм, отправляющих мусульман в хадж, координировал отдел по делам паломничества – хаджа при ДУМК,  налажено тесное сотрудничество с посольством Королевства Саудовская Аравия в Казахстане.

Празднование Мавлид ан-Набий аш-шариф – месяца рождения Посланника Аллаха (мир ему) – особенный праздник для мусульман республики, отмечаемый ежегодно. Имамы рассказывали о жизни Пророка Мухаммеда, читали проповеди. Масштабным стало его празднование в 2012 году во Дворце спорта имени Балуана Шолака в Алматы, что явилось результатом постоянных поисков священнослужителей под руководством шейха Абдсаттара хаджи Дербисали.

Ляйлат ат-Кадыр, или ночь Предопределения, в священный месяц Рамазан с 2000 года – праздник всенародный. Телеканалы «Казахстан» и «Хабар» ежегодно вели прямые репортажи и трансляции из столичной мечети «Нур-Астана» и Центральной мечети города Алматы, что, несомненно,  повышало знания казахстанцев об Исламе. Сегодня казахстанцы целыми семьями с нетерпением ждут наступления Кадыр туні. Курбан-Айт, по воле Аллаха, стал в нашей стране поистине национальным праздником.

Абдсаттар хаджи Дербисали был уверен в том, что наша страна должна гордиться количеством благочестивых граждан и мечетей, потому что  отрицательные явления, которые иногда встречаются в жизни, рождены бесчестьем и отсутствием веры. Для решения таких проблем, как  отсутствие социальных гарантий для имамов мечетей, нестабильная заработная плата священнослужителей и других, по инициативе Верховного муфтия был создан республиканский Фонд зекет, или Фонд пожертвований.

Личный вклад Абдсаттара хаджи Дербисали в сохранение межконфессиональной терпимости, религиозной толерантности в Казахстане был признан и высоко оценен на IV съезде лидеров мировых и традиционных религий, проходившем в мае 2012 года.

С 2013 года А. Дербисали – директор Института востоковедения имени Р.Б. Сулейменова Комитета науки Министерства образования и науки РК. За эти годы восстановлены, расширены и углублены научные контакты с крупными мировыми научными центрами, проведен ряд Международных научно-теоретических конференций, отдельными книгами изданы сборники материалов. Успешно реализуется ряд научных проектов Института, одобренных Комитетом науки Министерства образования и науки РК. Вышел из печати сборник исследований и статей А. Дербисали «Руханият және өркениет. Зерттеулер мен мақалалар» (Алматы: Атамұра, 2016).

Известный ученый-востоковед выступал с научными докладами на международных научных конференциях в Каире (Египет), Куала-Лумпуре (Малайзия), Хартуме (Суданская Арабская Республика), Гренаде (Испания), Багдаде (Иракская Арабская Республика), Баку (Республика Азербайджан). Активно принимает участие он и в республиканских конференциях (Атырау, Алматы и т.д.). 

Принимал активное участие в научных мероприятиях, посвященных 550-летию образования Казахского ханства.

В 2014–2015 годах с целью выполнения государственного проекта «Халық – тарих толқынында» – «Народ – в потоке истории» посетил Турцию, где работал в библиотеках и рукописехранилищах «Сулеймания», «Баязит», «Миллет», откуда привез несколько тысяч копий рукописей, относящийся к истории, культуре, литературе казахского народа, а также из Экскуриальской библиотек Испании ряда сочинений Абу Насра аль-Фараби, написанных на пергаменте, бесценные труды уроженцев средневекового казахского города Сайрам (Исфиджаб) Ала ад-дин ас-Сайрами (ХIII в.), Низам ад-дин Йахия ас-Сайрами, Абд ар-Рахмана бин Низам ад-дин ас-Сайрами (ХIV в.) и посвятил научные статьи исследованию их сочинений.

Абдсаттар Дербисали до момента своей кончины продолжал заниматься активной преподавательской деятельностью, читал лекции, осуществлял руководство диссертациями магистров и докторов философских наук PhD. Большой вклад внес известный ученый-востоковед в подготовку кадров, являясь председателем специализированного диссертационного совета Египетского университета Исламской культуры «Нур-Мубарак» по специальности «исламоведение» и членом диссертационного совета Казахского национального университета имени аль-Фараби.

Под его научным руководством в 2013-2016 годах успешно защищены несколько диссертаций на соискание ученой степени доктора философских наук (PhD) и степени магистра.

О признании заслуг покойного свидетельствует его членство во многих зарубежных организациях. При жизни А. Дербисали – член «Исламского форума» при «Организации Исламского сотрудничества» (Джидда), член редакционных коллегий многих международных и республиканских научных и научно-популярных журналов, руководитель и исполнитель ряда научных проектов.

Абдсаттар Дербисали за вклад в развитие востоковедческой науки Республики Казахстан и укрепление международного согласия был удостоен ряда высоких международных и республиканских наград.

За создание особо значимых трудов в области арабского языка и литературы, истории и культуры Ислама, в 2002 году награжден орденом «Наука и искусство» 1-й степени Египетской Арабской Республики, Почетной грамотой Комитета народного образования СССР (1984), орденом «Парасат», орденом «Барыс» ІІ-й степени, орденом «аль-Фахр» (Россия), юбилейными медалями «10 лет Независимости Республики Казахстан», «10 лет Конституции Республики Казахстан», «10 лет столице Астане», «20 лет Независимости Республики Казахстан», «25 лет Независимости Республики Казахстан», нагрудным знаком «За вклад в развитие науки в Республике Казахстан» и большой золотой медалью имени аль-Фараби за особый вклад в развитие Национального университета имени аль-Фараби. Почетный гражданин Тюлькубасского района и Южно-Казахстанской области.

Известный ученый, основоположник казахского востоковедения, член Международной Академии наук арабского языка (Каир), исламовед, исследователь средневековых восточных письменных источников, академик Академии наук Высшей школы Республики Казахстан, член-корреспондент Национальной Академии наук Республики Казахстан, член Союза писателей и Союза журналистов Казахстана, директор Института востоковедения имени Р.Б. Сулейменова МОН РК, доктор филологических наук профессор Абсаттар Дербисали скоропостижно скончался 15 июля, 2021 года в городе Алматы. Тем не менее, оставленные после себя многочисленные труды и богатое наследие академика Абдсаттара хаджи Дербисали будут навечно храниться в сердцах народа. Его имя навсегда останется в истории.

 

 

 

404

Страница не найдена